Prawa człowieka i organizacje pozarządowe

Podczas spotkania w Warszawie Agencja Praw Podstawowych (FRA) zaprezentowała styczniowy raport pt. "Wyzwania stojące przed organizacjami działającymi na rzecz praw człowieka w UE". Dokument powstał w oparciu o badania prowadzone przez FRA w latach 2009-2016, dotyczące funkcjonowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego w Unii Europejskiej. Polska jest jednym z pierwszych krajów, w których raport został zaprezentowany.

- Ludzka godność, wolność, demokracja, równość i poszanowanie praw człowieka - to wartości, które stanowią fundament Unii Europejskiej i są zapisane w traktatach – przypominała zastępca dyrektora Przedstawicielstwa KE w Polsce Kinga Schlesinger otwierając spotkanie – Poszanowanie dla tych podstaw współczesnej demokracji znajduje odzwierciedlenie w konstytucjach państw członkowskich UE, a dbałość o prawa człowieka, również w kontekście zapewnienia wsparcia i swobody działania przedstawicielom sektora pozarządowego działającym w tym obszarze, powinno być oczywistą praktyką władz krajowych.

- Chcemy, aby kwestie współpracy i dialogu z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego przyciągnęły jak największe audytorium, chcemy podnieść świadomość i znaczenie wyzwań, jakie stoją przez tymi organizacjami – mówiła przedstawicielka Agencji Praw Podstawowych Eva Sobotka, tłumacząc powody powstania raportu.

Raport koncentruje się na czterech obszarach: otoczenie regulacyjne, dostęp do finansowania i zasobów, prawo do udziału w życiu publicznym oraz bezpieczna przestrzeń dla społeczeństwa obywatelskiego.

- Na podstawie zbieranych danych i naszych ustaleń opracowujemy rekomendacje. Wskazujemy, jaki wpływ na społeczeństwo obywatelskie mają tworzone regulacje, ale także zachęcamy do tworzenia takich przepisów, które ułatwiają funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego i gwarantują poszanowanie praw podstawowych – mówiła Eva Sobotka.

- W zakresie finansowania społeczeństwa obywatelskiego, raport FRA zwraca uwagę na wyzwania związane z kurczącymi się budżetami w niektórych państwach członkowskich, czy obcinaniem środków na finansowanie niektórych działalności i niektórych organizacji, lub też przesuwaniem środków na inne cele – zwracała uwagę Eva Sobotka. – Wskazujemy, że środki powinny być dostępne na cały zakres funkcjonowania organizacji społeczeństwa obywatelskiego, w długim terminie. Tymczasem w niektórych państwach członkowskich są ograniczenia w pozyskiwaniu kapitału, które wynikają m.in. ze zbiurokratyzowanych, skomplikowanych i nie zawsze transparentnych procedur.

Wśród wyzwań związanych z zapewnieniem prawa obywateli do udziału w sprawach publicznych, przedstawicielka FRA wymieniła: ograniczony dostęp do informacji nt. wprowadzanych inicjatyw prawnych, brak odpowiednich regulacji zapewnianiających realizację prawa do udziału, brak politycznej woli czy zrozumienia, że konsultacje społeczne przyczyniają się do lepszego kształtowania polityki oraz brak umiejętności angażowania społeczeństwa obywatelskiego w stanowienie prawa i polityki przez służby publiczne.

Eva Sobotka zwróciła także uwagę na konieczność zapewnienia bezpiecznej przestrzeni do działania społeczeństwa obywatelskiego, którego przedstawiciele nierzadko stają się obiektem fizycznych i słownych ataków, nękania czy zastraszania. – Należy podnosić świadomość na temat kluczowej roli społeczeństwa obywatelskiego, a służby publiczne i decydenci powinni wspierać te działania. Przedstawicielka FRA zwracała też uwagę na rażący brak danych dotyczących ataków na aktywistów i organizacje społeczeństwa obywatelskiego.

- Nasza agencja będzie dalej pracować nad kwestią zapewnienie odpowiedniej przestrzeni dla społeczeństwa obywatelskiego. Będziemy dalej zbierać dane, wymieniać informacje z państwami członkowskimi i analizować wyzwania stojące przed społeczeństwem obywatelskim – zapewniała Eva Sobotka. Przypomniała, że agencja prowadzi dialog ze społeczeństwem obywatelskim za pośrednictwem Platformy Praw Podstawowych, która stanowi kanał współpracy i wymiany informacji z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, zajmującymi się kwestiami z zakresu praw podstawowych w całej UE.

Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar podziękował FRA za podjęcie tematu i jego analizę. - W Polsce obserwujemy od pewnego czasu zmniejszającą się przestrzeń do działania społeczeństwa obywatelskiego. Są momenty, kiedy poziom dyskusji jest wyższy i są momenty spokojniejsze, jednak efekt jest taki, że obserwujemy stopniowe zawężanie tej przestrzeni – mówił Bodnar. Jako przykład podawał dyskredytowanie organizacji pozarządowych zaangażowanych w obronę Trybunału Konstytucyjnego, ataki na organizacje zajmujące się tematem uchodźców i migracji, LGBTI oraz powtarzającą się kwestię odmów przyznania finansowania niektórym NGOs m.in. tym zajmującym się prawami kobiet. Zwracał także uwagę na niebezpieczeństwo, jakie wiąże się z nowelizacją ustawy "Prawo o zgromadzeniach publicznych" i kwestią priorytetowego traktowania zgromadzeń cyklicznych. Zauważył także, że społeczeństwo obywatelskie bywa pomijane przy tworzeniu niektórych projektów ustaw, bowiem projekty zgłaszane jako poselskie nie wymagają konsultacji społecznych, albo że zgłaszane przez organizacje wątpliwości i uwagi nie są uwzględniane, jak to było w przypadku ustawy o Narodowym Instytucie Wolności.

Adam Bodnar wspomniał także projekt nowelizacji ustawy o zbiórkach publicznych, zakładający liczne ograniczenia w tym zakresie. Przeciwko zmianom protestują liczne organizacje pozarządowe argumentując, że może to stanowić zagrożenie dla dostępu do finansowania. - To bardzo wrażliwa sfera życia publicznego. Musimy bardzo uważać, aby nie zniszczyć tego, co osiągnięto w Polsce w zakresie funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego i korzystania z wolności zgromadzeń, wolności słowa czy wolności zrzeszania się. Potrzebna jest duża ostrożność w tym zakresie ze strony władz. (…) Niezwykle ważne jest zapewnienie maksymalnej transparentności i niedyskryminacyjnego traktowania organizacji pozarządowych.

Podczas spotkania spostrzeżeniami na temat funkcjonowania NGO w Polsce dzielili się także przedstawiciele organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Zwracali uwagę m.in. na problemy z dostępem do finansowania oraz zbyt krótkie terminy na zgłaszanie uwag do projektów legislacyjnych. Ich zdaniem, w ostatnich 2 latach klimat dla działania organizacji pozarządowych uległ pogorszeniu. Dyrektor Ewa Kulik-Bielińska z Fundacji Batorego zwróciła uwagę na wyraźne preferowanie organizacji o profilu konserwatywnym w ramach działań grantowych realizowanych obecnie przez instytucje publiczne.

Dr Tomasz Sieniow z Instytutu na rzecz Państwa Prawa opisał sytuację Funduszu Azylu Migracji i Integracji, który pierwotnie miał również służyć wsparciu działań organizacji pozarządowych realizujących projekty związane z integracją migrantów i azylantów oraz świadczeniem im pomocy prawnej. Jednak na mocy decyzji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji nie pełni obecnie tej roli. Jednocześnie Instytut stał się obiektem zainteresowania wymiaru sprawiedliwości i policji, które prowadzą postępowania dotyczącego jego działalności.

Dr Sieniow odniósł się też do praktyk władz publicznych, które paraliżują funkcjonowanie działalności organizacji pozarządowych działających na rzecz wsparcia migrantów i

uchodźców m.in. poprzez podważanie kompetencji wykwalifikowanego personelu tych organizacji.

Wojciech Kaczmarczyk, były pełnomocnik rządu ds. równego traktowania i obecny dyrektor Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, nie podzielił alarmujących głosów o pogarszaniu się warunków działalności organizacji pozarządowych, zaś przywołane przykłady nazwał pojedynczymi przypadkami. Nie zgodził się z zarzutem ze strony Rzecznika Praw Obywatelskich, że władze nie reagowały w przypadkach ataków na przedstawicieli organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Apelował o dyskutowanie w oparciu o rzetelne argumenty.

Agencja Praw Podstawowych (FRA) jest niezależnym organem UE, posiada mandat do wydawania opinii i porad państwom członkowskim, w zakresie współpracy ze społeczeństwem obywatelskim. Agencja gromadzi dane i informacje, angażuje się w działania służące podnoszeniu poziomu świadomości i promowaniu praw podstawowych i współpracuje z różnymi partnerami na szczeblu międzynarodowym, unijnym i krajowym.