Dla dobra zwierząt

Komisarz Vytenis Andriukaitis oficjalnie otworzył posiedzenie inauguracyjne platformy UE ds. dobrostanu zwierząt. Platforma zgromadzi 75 przedstawicieli zainteresowanych stron, organizacji pozarządowych, naukowców, państw członkowskich, krajów EOG (Europejskiego Obszaru Gospodarczego), organizacji międzynarodowych i EFSA (Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności). Po raz pierwszy wszystkie kluczowe podmioty unijne spotkają się, żeby podzielić się doświadczeniami i przyczynić się do poprawy dobrostanu zwierząt.

Dlaczego Komisja uruchamia tę platformę?

Zgodnie z badaniem Eurobarometr opublikowanym w marcu 2016 r. bezwzględna większość Europejczyków uważa, że ochrona dobrostanu zwierząt jest bardzo ważna i pragnie lepszej ochrony dobrostanu zwierząt.

Poprawa dobrostanu zwierząt to nie tylko kwestia przepisów. A platforma nie jest forum służącym opracowywaniu nowych przepisów. Zgodnie z mottem unijnej strategii na rzecz dobrostanu zwierząt przyjętej w 2012 r. „Każdy jest odpowiedzialny”. Aby uzyskać konkretne wyniki, konieczne jest wzajemne zrozumienie i zaufanie wszystkich podmiotów, a także konkretne zaangażowanie się każdego podmiotu. Są to również kluczowe cele platformy.

Powodem powołania platformy jest również wspieranie dialogu między właściwymi organami, przedsiębiorstwami, społeczeństwem obywatelskim i naukowcami w kwestiach dotyczących dobrostanu zwierząt, które mają znaczenie dla obywateli UE.

Platforma będzie wspierać Komisję w opracowywaniu skoordynowanych działań w dziedzinie dobrostanu zwierząt i dzieleniu się nimi, ze zwróceniem szczególnej uwagi na:

1. lepsze stosowanie przepisów UE w dziedzinie dobrostanu zwierząt, za pomocą wymiany informacji i najlepszych praktyk oraz dzięki bezpośredniemu zaangażowaniu zainteresowanych stron,
2. opracowywanie przez przedsiębiorstwa dobrowolnych zobowiązań i wywiązywanie się z nich,
3. promowanie unijnych norm w zakresie dobrostanu zwierząt na szczeblu globalnym.

Kim są członkowie platformy?

Platforma skupia 75 osób.

Czterdziestu członków platformy powołał Dyrektor Generalny ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności w wyniku zaproszenia do składania kandydatur. Członkowie reprezentują przedsiębiorstwa i organizacje zawodowe, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i niezależnych ekspertów z instytutów badawczych. Zarówno organizacje, jak i eksperci musieli wykazać, że ich działalność i wiedza specjalistyczna są przydatne z punktu widzenia zadań platformy. W szczególności musieli udowodnić, że ich praca ma istotne znaczenie dla dobrostanu zwierząt w kontekście UE i obejmuje swoim zasięgiem kilka państw członkowskich.

Jak wybrano członków platformy?

Kryterium wyboru członków platformy było zapewnienie sprawiedliwej reprezentacji różnych sektorów i rodzajów działalności, a także równowagi geograficznej i równowagi płci.

Trzydziestu pięciu (35) członków reprezentuje instytucje publiczne, takie jak właściwe organy 28 państw członkowskich i 3 krajów EOG (Islandii, Liechtensteinu i Norwegii), organizacje międzynarodowe działające na rzecz dobrostanu zwierząt (Światowa Organizacja Zdrowia Zwierząt, Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa Organizacji Narodów Zjednoczonych i Bank Światowy) oraz Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności.

Platforma może również powołać maksymalnie pięciu obserwatorów. Status obserwatora przyznano Szwajcarii.

Jak platforma będzie działać w praktyce?

Platforma będzie obradować dwa razy do roku. Na pierwszym posiedzeniu Komisja zamierza określić priorytetowe obszary działania dla członków platformy, a także środki, które członkowie są gotowi współdzielić. Na podstawie wyników z pierwszego posiedzenia Komisja zaproponuje następnie konkretne obszary prac, a w razie potrzeby zostaną ustanowione podgrupy.

Platforma będzie regularnie zapraszać inne fora zainteresowanych stron, które będą miały możliwość zaprezentowania swych inicjatyw i działań. Nie tylko wzbogaci to debatę, lecz także ułatwi upowszechnianie wiedzy, a także propagowanie inicjatyw i doświadczeń, które mogłyby zostać wykorzystane przez członków. Działania te ułatwią również koordynację i zwiększą komplementarność między inicjatywami realizowanymi na różnych forach.

Jakie tematy zostaną podjęte w pierwszej kolejności?

Na inauguracyjnym posiedzeniu platformy Komisja będzie zachęcać na trzech sesjach do dyskusji na następujące tematy dotyczące priorytetowych obszarów platformy:

• Jak platforma może przyczynić się do lepszego stosowania i lepszej interpretacji przepisów UE w dziedzinie dobrostanu zwierząt?
• Jak platforma może przyczynić się do promowania unijnych norm w zakresie dobrostanu zwierząt na świecie?
• Jak platforma może ułatwić podejmowanie dobrowolnych zobowiązań i podnosić wartość rynkową produktów wytwarzanych z poszanowaniem dobrostanu zwierząt?

W oparciu o dyskusje i zobowiązania podjęte przez członków Komisja określi istotne dla UE i będące przedmiotem wspólnego zainteresowania obszary prac, które będą w wystarczającym stopniu konkretne i możliwe do realizacji.

Jakich wyników można się spodziewać po pracach platformy?

Platforma daje wszystkim zainteresowanym stronom możliwość przyczynienia się do poprawy dobrostanu zwierząt dzięki współpracy i tworzeniu sieci kontaktów. Dlatego wyniki działania platformy będą w dużej mierze zależeć od aktywnego i konstruktywnego udziału każdego członka.

Platforma stanowi przede wszystkim forum wymiany informacji i doświadczeń. Działalność platformy daje również okazję do lepszego wzajemnego zrozumienia oraz zbudowania zaufania i nawiązania współpracy między jej członkami.

Platforma będzie również idealnym miejscem dla wszystkich wyspecjalizowanych forów lub grup działających w dziedzinie dobrostanu zwierząt, w którym będą one mogły prezentować swoją działalność i swoje projekty oraz uzgadniać konkretne dobrowolne zobowiązania. Istnieją bowiem różne fora, na których dyskutuje się nad dobrostanem zwierząt szczeblu międzynarodowym, takie jak Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności, organizacja EuroFAWC czy Światowa Organizacja Zdrowia Zwierząt. Platforma może zatem odgrywać rolę łącznika między poszczególnymi forami i grupami i przyczynić się do poprawy ogólnych wyników ich prac.

Komisja uważa, że platforma powinna pracować nad konkretnymi i osiągalnymi celami, z myślą o długofalowych skutkach dla sposobu, w jaki traktowane są kwestie związane z dobrostanem zwierząt.

Platforma mogłaby pracować nad konkretnymi projektami, aby wspomagać Komisję w realizacji jej celów, do których należą: lepsze wdrażanie prawodawstwa UE w dziedzinie dobrostanu zwierząt i propagowanie norm UE na szczeblu światowym. Choć kwestie te pozostają w gestii przede wszystkim państw członkowskich i instytucji UE, zainteresowane strony mogą dzielić się swoim doświadczeniem i wiedzą fachową, by wesprzeć i uzupełnić te działania na wiele sposobów i w wielu aspektach (badania stosowane, kształcenie, szkolenia zawodowe, konferencje itp.).

Platforma mogłaby również rozwijać działania dotyczące dziedzin, w których nie istnieją żadne szczegółowe przepisy prawa unijnego, lub działania służące promowaniu dobrych praktyk w zakresie dobrostanu zwierząt. Mogłyby one polegać na opracowywaniu wytycznych dotyczących konkretnych zagadnień (np. stopniowego znoszenia kastracji prosiąt) lub bardziej ogólnych kwestii (np. znakowania dotyczącego dobrostanu zwierząt).

W jaki sposób kwestie dobrostanu zwierząt są podejmowane na szczeblu UE? Jakie są obowiązujące przepisy?

Pierwsze przepisy UE dotyczące dobrostanu zwierząt przyjęto w 1974 r. [1] i dotyczyły one ochrony zwierząt w rzeźniach. Od tego czasu UE przyjęła akty prawne mające na celu ochronę zwierząt gospodarskich i laboratoryjnych. Odniesienia do dobrostanu zwierząt znajdują się również w unijnych przepisach dotyczących trzymania zwierząt w ogrodach zoologicznych. W UE zakazano ponadto używania potrzasków w celu odławiania dzikich zwierząt.

Zwierzęta gospodarskie są chronione na podstawie ogólnego zbioru przepisów UE w dziedzinie rolnictwa, jak również przepisów szczegółowych dotyczących transportu i uboju/uśmiercania. Ponadto obowiązują dodatkowe szczegółowe zasady dotyczące chowu kur niosek, kurcząt przeznaczonych na produkcję mięsa, świń i cieląt.

Unia Europejska włącza również wymogi dotyczące dobrostanu zwierząt do przepisów w dziedzinie dotacji dla rolnictwa (programy z zakresu wzajemnej zgodności i rozwoju obszarów wiejskich), a także rolnictwa ekologicznego.

Zgodnie z art. 13 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przy formułowaniu i wykonywaniu niektórych unijnych strategii politycznych Unia i państwa członkowskie są zobowiązane do pełnego uwzględniania wymagań w zakresie dobrostanu zwierząt jako istot zdolnych do odczuwania.

Jednakże obowiązek ten nie stanowi podstawy prawnej dla Unii do stanowienia prawa w kwestiach dobrostanu zwierząt. Niektóre z tych kwestii pozostają w wyłącznej kompetencji państw członkowskich (zob. pytanie dotyczące dzikich zwierząt poniżej).

W tym zakresie działania Komisji w dziedzinie dobrostanu zwierząt nie ograniczają się do prawodawstwa. Choć wdrażanie przepisów UE leży głównie w gestii państw członkowskich, Komisja prowadzi również regularne audyty w celu sprawdzenia, czy właściwe organy w odpowiedni sposób przeprowadzają kontrole urzędowe.

Ponadto Komisja jest aktywnie zaangażowana w promowanie unijnych norm w zakresie dobrostanu zwierząt na szczeblu międzynarodowym za pośrednictwem światowych norm Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt oraz na podstawie umów dwustronnych/współpracy z krajami spoza UE.

Komisja organizuje również regularne szkolenia w dziedzinie dobrostanu zwierząt przeznaczone dla urzędników z państw członkowskich i krajów spoza UE. W najbliższej przyszłości Komisja wyznaczy także ośrodki referencyjne ds. dobrostanu zwierząt (zob. poniżej).

Kto jest odpowiedzialny za stosowanie tych przepisów?

Państwa członkowskie mają do odegrania ważną rolę we wszystkich przypadkach, ponieważ są one odpowiedzialne za wdrożenie przepisów UE za pomocą różnych środków, np. kontroli urzędowych, ale także za pomocą opracowywania i wdrażania instrukcji, wytycznych i kampanii informacyjnych dla urzędników i zainteresowanych stron. Może to oznaczać również finansowanie programów badawczych na szczeblu krajowym.

W szczególności wiele aktów prawnych UE dotyczących dobrostanu zwierząt przewiduje, że państwa członkowskie są zobowiązane do zapewniania szkoleń dla osób zajmujących się zwierzętami i zatwierdzania wyników tych szkoleń. W związku z tym państwa członkowskie muszą przeznaczyć odpowiednie zasoby w celu zapewnienia, aby podmioty gospodarcze miały odpowiednie kompetencje wymagane do zajmowania się zwierzętami i chowu zwierząt.

A co ze zwierzętami nieobjętymi prawem UE i zwierzętami dzikimi?

W traktatach UE dobrostan zwierząt stanowi jedną z kwestii, które należy uwzględnić w ramach określonych polityk UE, takich jak polityka rolna i dotycząca rynku wewnętrznego. UE nie posiada uprawnień do zajęcia się wszystkimi kwestiami z zakresu dobrostanu zwierząt (zob. powyżej).

Jest tak na przykład w przypadku dobrostanu bezpańskich psów i kotów lub wykorzystywania zwierząt w pokazach lub zawodach (korrida, rodeo, cyrki, wyścigi psów lub koni itp.). Choć Komisja często jest wzywana do podejmowania działań w tych kwestiach, nie posiada uprawnień do interwencji.

Unia ma również bardzo ograniczone kompetencje w zakresie dobrostanu zwierząt dzikich.

Jeżeli chodzi o dobrostan dzikich zwierząt trzymanych w niewoli, dyrektywa w sprawie ogrodów zoologicznych i akwariów zawiera odniesienia do wymogów w zakresie dobrostanu zwierząt. Inne dzikie zwierzęta trzymane w niewoli nie są objęte przepisami UE w zakresie dobrostanu zwierząt (np. cyrki i sklepy zoologiczne).

Z wyjątkiem zakazu stosowania potrzasków, Unia nie ma przepisów chroniących dzikie zwierzęta żyjące na wolności.

Czy nowe przepisy zostaną przyjęte w najbliższej przyszłości?

Na tym etapie priorytetem Komisji jest dopilnowanie, by w pełni wdrożono istniejące przepisy UE. W istocie przyjmowanie nowych wymogów nie ma sensu, jeśli obecne wymogi wciąż nie są w pełni stosowane.

Nie oznacza to, że Komisja nie podejmuje działań w kwestiach dobrostanu zwierząt wchodzących w zakres kompetencji Unii.

Dobrostan zwierząt można znacznie poprawić przez różne działania o charakterze nieustawodawczym, które Komisja obecnie opracowuje (zob. następne pytanie).

Czy Komisja przyjmie nową strategię na rzecz dobrostanu zwierząt? Jeśli nie, jakie Komisja podejmie działania na rzecz dobrostanu zwierząt?

W 2012 r. Komisja przyjęła unijną strategię na rzecz dobrostanu zwierząt, w której wymieniono szereg działań do wykonania.

Komisja pragnie najpierw zakończyć zaległe działania, tj. sześć badań i sprawozdań. Niektóre z nich mają charakter techniczny, inne natomiast są bardziej strategiczne, lecz wszystkie są ważne dla naszych przyszłych refleksji na temat dobrostanu zwierząt. Niektóre z nich przyczynią się również do poprawy wdrażania, gdyż w ich wyniku powstaną wytyczne (najlepsze praktyki w zakresie transportu zwierząt oraz uboju/uśmiercania zwierząt).

Dlatego priorytetem Komisji jest dopilnowanie, by do końca 2017 r. wszystkie te działania zostały ukończone, co pozwoli na uzyskanie wszystkich niezbędnych informacji potrzebnych na przyszłość.

W związku z tym obecnie Komisja nie pracuje nad inną strategią.

Oprócz ukończenia realizacji strategii z 2012 r., Komisja zajmuje się czterema priorytetami:

1. lepsze stosowanie unijnych przepisów w dziedzinie dobrostanu zwierząt,
2. rozwijanie dialogu między zainteresowanymi stronami,
3. promowanie unijnych norm na szczeblu światowym,
4. wyznaczenie ośrodków referencyjnych UE ds. dobrostanu zwierząt.

Jeśli chodzi o lepsze stosowanie przepisów UE, Komisja skoncentrowała działania na konkretnych projektach na podstawie wyników uprzednich kontroli. Priorytetowo potraktowano w szczególności dobrostan świń, jako że w tej dziedzinie wciąż na znaczną skalę nie jest przestrzegany zakaz rutynowego obcinania ogonów oraz przepis dotyczący materiałów manipulacyjnych dla świń. Komisja wspiera również aktywnie państwa członkowskie w celu poprawy wdrażania przepisów dotyczących transportu, ze szczególnym naciskiem na eksport żywych zwierząt do krajów nienależących do UE.

W ramach działań platformy będzie rozwijany dialog zainteresowanych stron. Komisja przyjęła decyzję o utworzeniu platformy w styczniu 2017 r. i przewiduje się, że co roku będą się odbywać co najmniej dwa posiedzenia.

Promowanie unijnych norm na szczeblu światowym odbywa się za pomocą różnych działań długoterminowych, takich jak negocjacje w sprawie norm międzynarodowych na forum Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (obecnie dzięki inicjatywie UE istnieje 13 norm międzynarodowych w zakresie dobrostanu zwierząt) oraz uwzględnianie dobrostanu zwierząt w dwustronnych umowach o wolnym handlu.

Ośrodki referencyjne Unii Europejskiej zostaną wyznaczone w ciągu roku od wejścia w życie nowego rozporządzenia w sprawie kontroli urzędowych (zob. poniżej).

W jaki sposób dobrostan zwierząt zostanie uwzględniony w nowym rozporządzeniu w sprawie kontroli urzędowych?

Rozporządzenie zobowiązuje Unię do wyznaczenia ośrodków referencyjnych UE ds. dobrostanu zwierząt. Będą one wspierać kraje UE w kontrolach urzędowych przez prowadzenie badań naukowych i technicznych oraz szkoleń, a także rozpowszechnianie wyników badań naukowych i informacji na temat innowacji technicznych. Ośrodki referencyjne UE zapewnią także naukową i techniczną wiedzę specjalistyczną na temat metod oceny i poprawy dobrostanu zwierząt.

Rozporządzenie to ma również zastosowanie do urzędowych kontroli przestrzegania zasad dobrostanu zwierząt, np. w odniesieniu do transportu, uboju i hodowli, oraz umożliwia Komisji przyjęcie prawodawstwa w celu dostosowania wymogów w zakresie kontroli urzędowych, aby zaspokoić szczególne potrzeby związane z dobrostanem zwierząt, np. wprowadzenie wskaźników w dziedzinie dobrostanu zwierząt.

Rozporządzenie (UE) 2017/265 weszło w życie w dniu 27 kwietnia 2017 r., a ośrodki referencyjne muszą zostać wyznaczone w ciągu roku od tej daty.

Dodatkowe informacje:

• https://ec.europa.eu/food/animals/welfare_en

[1] Council Directive 74/577/EEC of 18 November 1974 on stunning of animals before slaughter, Dz.U. L 316 z 26.11.1974, s. 10