Czeskie narracje na Jasnej

Uczestników spotkania przywitała Zastępca Dyrektora Przedstawicielstwa KE w Polsce Marzenna Guz-Vetter. Nawiązując do okładki książki oraz symbolicznych bohaterek powieści, zwróciła uwagę na najważniejszy w tej chwili dokument Komisji – Białą Księgę w sprawie przyszłości Europy, również z motywem jaskółek na stronie tytułowej.

Autorkę przedstawiła Taťjana Langášková, Dyrektor Czeskiego Centrum, podkreślając osiągnięcia pisarki, w tym liczne nagrody, jak prestiżowa czeska nagroda literacka Magnesia Litera oraz przekłady jej twórczości na kilkanaście języków.

Autorce towarzyszyła Olga Czernikow, tłumaczka powieści na język polski. Rozmowę prowadził Michał Nogaś, a fragmenty książki w języku polskim czytała Monika Krzywkowska, aktorka Teatru Studio, natomiast w języku czeskim sama Radka Denemarková.

Ścieżki dyskusji wiodły przez zagadnienia języka w przestrzeni społecznej, literackiej i politycznej. Autorka wskazała na jego brutalizację, negatywnie pojmowaną narzędziowość, porzucenie prób przełamywania granic. Dla coraz większej liczby użytkowników języka jego najważniejszą funkcją jest danie możliwości utrzymania się w systemie, na który składają się szumy, zlepy i ciągi codziennych znaków komunikacji oraz interakcji potocznej. Nie dotyczy to jednak wyłącznie języka propagandy politycznej ani innych rodzajów nowomowy – problem ten dotyczy także twórców, w tym pisarzy.

Radka Denemarková proponuje metaforę bicza jako skutecznego narzędzia ujarzmiania języka. Ów bicz nie ma jednak na celu poskromienia spontaniczności serii znaczeń, uniemożliwienia realizacji funkcji poetyckiej języka i tworzenia wolnych projekcji. Przeciwnie, przeciwstawia się zjawisku lenistwa języka, które jest odpowiedzialne za spłycenie komunikacji wewnątrz społeczeństwa i zamknięcie go w frazesach. Michał Nogaś zauważył, że Radka Denemarková jest jedną z tych pisarek, które dla każdej powieści konstruują osobny język z indywidualnym zestawem rejestrów wysokich i niskich.

Autorka podejmuje się tematów trudnych, drażniących, wytrącających czytelnika z dobrego samopoczucia, uderzających w samozadowolenie historycznych narracji w Czechach. Przywołany został Szwejk, reprezentujący figurę sielankowości w literaturze oraz pewnego specyficznego podejścia do życia. Jednak jest to także postać prowokująca, ponieważ stanowi bardzo niebezpieczny sposób myślenia o czeskim narodzie. Radka Denemarková korzysta z pojęcia autokłamstwa, które można rozumieć poprzez gotowość do przyjmowania nieprawdziwych, wypracowanych póz, w każdej chwili gotowych do zewnętrznej autoreprezentacji (w tym przypadku – wobec innych narodów)

Najnowsza powieść Denemarkovej to powieść zrodzona z refleksji nad losem jednostek słabszych. W dziejach ludzkości było to niemal równoznaczne z ciałami słabszymi – kobiet i dzieci. Narracja jest prowadzona nietypowo – w podróż czytelnika zabierają jaskółki. Nie jest to wybór przypadkowy, mając na uwadze sferę symboliczną, która narosła w kulturze wokół tych ptaków: istota nieznająca granic, narodów, państw oraz wielu innych istotnych dla człowieka osi podziałów. Autorka nie stroniła od kontekstów politycznych. Jedną ze stawek w tej literackiej grze było dla niej przypomnienie o godności jako prawie podstawowym. Co warte podkreślenia, czeska pisarka uważa, że jej powieść nabiera na aktualności w miarę upływu czasu, co napawa ją raczej lękiem niż dumą. Radka Denemarková skupiła się także na pojęciu solidarności, wyróżniając jej dwa oblicza. Jedno oparte jest na wspólnym strachu: jest to solidarność obaw, która nie tworzy trwałej poprawy stosunków między solidaryzującymi się. Druga zaś opiera się na uczuciach pozytywnych i może stanowić przyczynek do – między innymi – kolejnych rozdziałów historii radości.

Na następne spotkanie z literaturą europejską zapraszamy we wtorek 16 maja 2017 r. Naszym gościem będzie szwedzka pisarka Ida Linde, której książka „Na północ jedzie się by umrzeć” wkrótce ukaże się w polskim tłumaczeniu.

Zgłoszenia: https://ec.europa.eu/poland/content/registration-form-4_pl