Polityka spójności to polityka, która w całej Europie przyczyniła się do realizacji tysięcy projektów realizowanych ze środków finansowych Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności (beneficjentami Funduszu Spójności są państwa członkowskie, których PKB jest niższe niż 90% średniego PKB w krajach UE-27, nie uwzględniając Chorwacji).
Spójność gospodarcza i społeczna, zgodnie z definicją podaną w Jednolitym Akcie Europejskim z 1986 r., ma za zadanie „zmniejszać dysproporcje między regionami i przeciwdziałać zacofaniu regionów znajdujących się w niekorzystnej sytuacji”. Ostatni traktat unijny, traktat lizboński, nadaje spójności dodatkowe znaczenie, odwołując się do „spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej”.
Oznacza to, że polityka spójności ma za zadanie promować także zbilansowany, bardziej zrównoważony „rozwój terytorialny”, a tym samym zyskać szerszy zakres działania niż polityka regionalna, która jest ściśle związana z Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego i realizuje swoje zadania na szczeblu regionalnym.
Współpraca polityki spójności i innych unijnych polityk związanych z rozwojem regionalnym — polityki rozwoju obszarów wiejskich i polityki morskiej i rybołówstwa — została w okresie budżetowym 2014–2020 zacieśniona dzięki wspólnym postanowieniom EFRR, EFS, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EMFF). Wszystkie pięć funduszy tworzą razem Europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne.
Polska będzie beneficjentem już czwartej perspektywy funduszy unijnych na lata 2021-2027. Wcześniej korzystała z budżetów UE na lata: 2000-2006, 2007-2013. Wciąż wydawane są pieniądze z poprzedniej perspektywy finansowej – pandemia COVID-19 opóźniła wiele działań.
W nowym rozdaniu funduszy unijnych na lata 2021-2027 72,2 miliarda euro zostanie przeznaczone na politykę spójności, zaś 3,8 mld euro środków będzie pochodzić z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Łącznie to około 76 miliardów euro.
Jak te pieniądze zostaną wykorzystane? Określi to Umowa Partnerstwa (UP). Zgodnie z propozycją przedstawioną w projektach dokumentów na kolejną perspektywę finansową polityka spójności na lata 2021-27 ma obejmować następujące fundusze: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Fundusz Spójności (FS), Europejski Fundusz Społeczny+ (EFS+) oraz Fundusz Sprawiedliwej Transformacji (FST). Wspólna polityka rybołówstwa obejmie Europejski Fundusz Morski i Rybacki (EFMR). Fundusze te wzajemnie się uzupełniają.
Przykłady projektów
