Od lat 60. XX wieku państwa członkowskie Unii Europejskiej łączą swoje zasoby w celu finansowania projektów, które mają wpływ na życie obywateli wspólnoty. Dzięki temu generowany jest wzrost gospodarczy i zatrudnienie, dostępne są środki na ochronę środowiska, zmniejszane są różnice gospodarcze między regionami UE, kontynuowana jest walka z terroryzmem i przestępczością zorganizowaną.
Budżet UE finansuje również inwestycje w badania naukowe i innowacje, tak aby Europa mogła konkurować z innymi globalnymi graczami. Są to zdecydowanie większe nakłady niż jednostkowy potencjał jakiegokolwiek państwa członkowskiego.
Dla Polski budżet UE odegrał zasadniczą rolę we wspieraniu ochrony środowiska i czystej energii, rozwoju infrastruktury transportowej (autostrad, dróg ekspresowych, kolei), wspieraniu innowacji i MŚP, modernizacji sektora rolnego, inwestowaniu w usługi w zakresie zdrowia publicznego oraz w szkoleniach osób, które chcą znaleźć pracę lub przyspieszyć karierę zawodową.
Budżet UE na lata 2021-2027
Ze względu na pandemię COVID-19 Unia Europejska powiększyła swój obecny długoterminowy budżet na lata 2021–2027. Wraz z tymczasowym instrumentem odbudowy NextGenerationEU udostępniono 1,8 bln euro (w cenach bieżaących 2018), aby złagodzić szkody spowodowane pandemią i pomóc Europie wyjść z kryzysu silniejszą i bardziej odporną. Polska wykorzystała fundusze UE na wsparcie sektora opieki zdrowotnej (szpitale, karetki pogotowia ratunkowego, testy), a także przedsiębiorców, którzy z powodu pandemii napotkali na trudności (wsparcie na rzecz kapitału obrotowego dla MŚP).
Polska otrzyma największe środki z budżetu UE, spośród wszystkich krajów unii. Na spójność (czyli projekty realizowane przez tzw. fundusze strukturalne, czy jak się też potocznie mówi fundusze unijne) w budżecie unii na lata 2021-2027 nasz kraj ma zarezerwowane 75 mld euro.
Dodatkowo dla Polski przypada 21,6 mld euro na dopłaty bezpośrednie dla rolników oraz 9,5 mld na rozwój obszarów wiejskich (w cenach bieżących).
Natomiast w ramach NextGenerationEU (tzw. fundusz odbudowy), z którego finansowane jest między innymi polskie KPP, Polska ma możliwość uzyskania 25,3 mld euro w formie bezzwrotnych grantów oraz 34,5 mld euro w formie niskooprocentowanych pożyczek. Plan odbudowy i zwiększania odporności
Jak działa unijny budżet?
Budżet UE jest przeznaczony głównie na inwestycje, w związku z tym przyjmuje się długoterminowy plan wydatków, znany jako Wieloletnie Ramy Finansowe (WRF), na okres od pięciu do siedmiu lat. W wieloletnich ramach finansowych określono maksymalne roczne kwoty (pułapy), które UE wyda na poszczególne kategorie (działy).
Budżet UE przynosi korzyści wszystkim krajom członkowskim: od wartości dodanej wynikającej z uczestnictwa w jednolitym rynku, po wspólne reagowanie na wyzwania, takie jak walka ze zmianą klimatu, kryzys związany z COVID-19 czy wzmocnienie suwerenności cyfrowej.
Roczny budżet UE jest demokratycznie ustalany z udziałem Komisji Europejskiej, państw UE (reprezentowanych w Radzie) i Parlamentu Europejskiego:
- Komisja Europejska proponuje projekt budżetu rocznego
- Rządy krajowe (Rada UE) i Parlament Europejski (reprezentujący obywateli UE) mogą zaproponować zmiany
- Rządy krajowe (Rada UE) i Parlament Europejski (reprezentujący obywateli UE) zatwierdzają budżet.
Skąd pochodzą środki budżetowe?
Budżet UE jest finansowany z następujących źródeł:
- Odsetek dochodu narodowego brutto (DNB) każdego kraju zgodnie ze stopniem zamożności
- Cła na przywóz spoza UE
- Niewielka część podatku od wartości dodanej pobieranego przez poszczególne kraje UE
- Od 2021 r., wkład oparty na ilości odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych niepodlegających recyklingowi w danym państwie
- Inne dochody, w tym wkłady państw niebędących członkami UE na rzecz niektórych programów, odsetki od zaległych płatności i grzywny, jak również nadwyżka z poprzedniego roku
- W celu sfinansowania NextGenerationEU Komisja Europejska pozyska fundusze na rynkach kapitałowych, które zostaną spłacone w dłuższej perspektywie - do 2058 r.
Kto rozdziela pieniądze z budżetu?
W latach 2021–2027:
- Organy krajowe wspólnie z Komisją Europejską zarządzają około 75% wydatków budżetowych (zarządzanie dzielone)
- Komisja Europejska oraz jej agencje i delegatury zarządzają około 18% budżetu UE (zarządzanie bezpośrednie)
- Inne organizacje międzynarodowe, agencje krajowe lub państwa trzecie zarządzają 8% budżetu UE (zarządzanie pośrednie)
- W przypadku NextGenerationEU 90% środków zostanie przekazanych za pośrednictwem Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF). RRF jest instrumentem oferującym dotacje i pożyczki o łącznej wartości 723,8 mld euro na wsparcie reform i inwestycji w państwach UE.
Komisja Europejska ponosi ostateczną odpowiedzialność za wykonanie całego budżetu tak, aby każde wydane euro było zarejestrowane i rozliczone.
- Sprawozdania finansowe przechodzą audyt Komisji Europejskiej, rządów krajowych i innych organizacji. Chodzi o wyeliminowanie wszelkich uchybień lub błędów.
- Parlament Europejski (w imieniu obywateli UE) głosuje za zatwierdzeniem (lub „absolutorium”) sposobu, w jaki Komisja wykonała budżet.
Jak przebiega roczny cykl budżetowy?
UE dysponuje wieloma organami i narzędziami umożliwiającymi wykrywanie, prowadzenie dochodzeń i karanie niewłaściwego wykorzystania funduszy UE, korupcji, uchylania się od związanych z tym podatków i środków lub poważnych uchybień w instytucjach UE.
- Zobacz, kto w Polsce otrzymał finansowanie ze środków UE
- Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF)
- Broszura dotycząca WRF