Unia i Polska w debacie

Seminarium „Jak mówić o Unii Europejskiej?” odbyło się w czwartek 28 czerwca 2018 roku w Centrum Konferencyjnym Zielna. Do panelu dyskusyjnego zaproszono:

• prof. dr hab. Jan Barcz (Akademia Leona Koźmińskiego),
• dr Małgorzata Bonikowska (prezes Centrum Stosunków Międzynarodowych),
• dr Paweł Kowal (Instytut Studiów Politycznych PAN, redaktor naczelny „Spraw Międzynarodowych”),
• dr Katarzyna Pełczyńska–Nałęcz (dyrektorka forumIdei Fundacji Batorego)
• dr Marek Prawda (dyrektor Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce).

Dyskusję moderowała dr Agnieszka Cianciara, wicedyrektor Instytutu Studiów Politycznych PAN.

Uczestnicy dyskusji odnosili się do pytań, postawionych na początku spotkania: dlaczego język, jakim mówimy o naszym członkostwie w Unii Europejskiej jest ważny? Jak zmieniły się w ciągu kilkunastu lat warunki naszej obecności w UE i czy w związku z tym wypracowane w pierwszych latach członkostwa ramy dyskursu się zdezaktualizowały? Jak mówić o UE w dobie mediów społecznościowych i jak mówić do pokoleń, które nie mają doświadczenia (zimnej) wojny i transformacji ustrojowej?

Marek Prawda zwracał uwagę, że Unia Europejska była dotąd w Polsce traktowana jako skuteczny instrument „doganiania” Europy Zachodniej. Jednak obecnie Polacy powinni zacząć mówić o UE w kategoriach skutecznego konkurowania z podmiotami gospodarczymi z innych krajów, jak również w kategoriach bezpieczeństwa. Realizm unijnej opowieści warto przeciwstawić „sielankowości” i „bezchmurnemu” optymizmowi. Warto też spojrzeć na członkostwo Polski w Unii Europejskiej jako na proces historycznego stawania się polskiego społeczeństwa europejskiego.

Z kolei Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz podkreślała, że polski sukces w UE to wartość, która pozwala wpisać polską tożsamość w integrację europejską. Skończył się okres „doganiania Europy”, powiązanego z postawą roszczeniową. Polska –z racji stażu i zmieniających się okoliczności – osiągnęła dojrzałość, z którą wiążą się koszty i dużo większa niż dotąd odpowiedzialność.

Małgorzata Bonikowska wskazała natomiast, że o ile do 2004 roku prowadzona była w Polsce spójna polityka informacyjna, edukacyjna i popularyzacyjna, o tyle po akcesji dominowała już tylko polityka informacyjna, dotycząca pozyskiwania funduszy strukturalnych, zaś pozostałe wymiary komunikacji zaniedbano. Po 2014 roku – ze względu na niestabilność zewnętrzną – zaczęto dostrzegać konieczność stworzenia nowej opowieści o integracji europejskiej.

Jan Barcz zwrócił z kolei uwagę na aktualną dominację antyunijnej narracji politycznej oraz na fakt, że państwa członkowskie wykazują tendencję do zrzucania odpowiedzialności na UE, podczas gdy Unię tworzą przecież państwa członkowskie. Znacząco zmieniła się od momentu akcesji rola polskiego kościoła katolickiego, który wówczas – pod wpływem Jana Pawła II członkostwo w Unii Europejskiej popierał.

Paweł Kowal mówił o hermetycznym języku, jakim posługują się badacze Unii Europejskiej. O UE mówi się zupełnie inaczej niż na przykład o stosunkach dwustronnych między państwami. Tymczasem powinniśmy mówić o normalnych mechanizmach politycznych, które w niej zachodzą i nie abstrahować od roli Stanów Zjednoczonych w procesie integracji europejskiej. Problemem nie jest nawet redukcja naszego języka opisu do korzyści, ale mówienie wyłącznie w kategoriach korzyści taktycznych, a nie strategicznych. Problemem jest nie tyle edukacja europejska, co edukacja w ogóle, w tym kształtowanie zdolności analitycznych i krytycznych młodego pokolenia zanurzonego w mediach społecznościowych.

Ze strony publiczności w dyskusji udział wzięli m.in. ambasador Maria Krzysztof Byrski, prof. Stanisław Koziej, prof. Agnieszka Legucka, dr Kamil Ławniczak i Sławomir Majman. Wskazywano na utrzymującą się dychotomię „my” – „Bruksela”, zaniedbania w zakresie kształtowania tożsamości cywilizacyjnej (europejskości), problem specyfiki narracji dominującej w polskiej edukacji historycznej.

Seminarium było połączone z prezentacją czasopisma naukowego „Sprawy Międzynarodowe”, wydawanego przez Instytut Studiów Politycznych PAN od początku 2018 roku (wcześniej wydawcą był Polski Instytut Spraw Międzynarodowych). Numer 2/2018, który otrzymali wszyscy uczestnicy seminarium, jest w całości poświęcony problematyce konstruowania i komunikowania tego, czym jest proces integracji europejskiej i Unia Europejska. Autorami tekstów zebranych w tomie są wybitni polscy europeiści: m.in. Jan Barcz, Paweł Borkowski, Marek Cichocki, Zbigniew Czachór, Jan Grzymski. W numerze zawarto również teksty dyplomatów oraz twórców polskiej polityki europejskiej, w tym wicerektor Kolegium Europejskiego Ewy Ośnieckiej–Tameckiej i ambasadora Marka Szczygła.