UE-Gazprom: szansa na porozumienie

Komisarz odpowiedzialna za politykę konkurencji, Margrethe Vestager powiedziała: - Jesteśmy przekonani, że zobowiązania Gazpromu umożliwią swobodny przepływ gazu po konkurencyjnych cenach w Europie Środkowo-Wschodniej. Rozwiązują one zidentyfikowane przez nas problemy w zakresie konkurencji oraz zapewniają przyszłościowe rozwiązanie zgodne z przepisami UE. Przyczyniają się one de facto do lepszej integracji rynków gazu w regionie. Sprawa ta ma duże znaczenie dla milionów Europejczyków, którzy potrzebują gazu do ogrzewania domów i prowadzenia działalności gospodarczej. Teraz chcielibyśmy usłyszeć opinie klientów tego przedsiębiorstwa oraz innych zainteresowanych stron. Zanim podejmiemy jakiekolwiek decyzje, przeanalizujemy uważnie otrzymane uwagi.

Gazprom jest dominującym dostawcą gazu w wielu krajach Europy Środkowo-Wschodniej. W kwietniu 2015 r. Komisja wystosowała pisemne zgłoszenie zastrzeżeń, w którym wyraziła swoją wstępną opinię, że Gazprom narusza unijne zasady ochrony konkurencji, prowadząc strategię dążącą do podziału rynków gazu w Europie Środkowo-Wschodniej.

W opinii Komisji zobowiązania zaproponowane przez Gazprom rozwiązują zidentyfikowane problemy w zakresie konkurencji. Przyczyniają się one do lepszej integracji rynków gazu w Europie Środkowo-Wschodniej dzięki ułatwieniu transgranicznych przepływów gazu po konkurencyjnych cenach.

Komisja uważa w szczególności, że zobowiązania Gazpromu są zgodne z jej celami dotyczącymi każdego z problemów w zakresie konkurencji, ponieważ zapewniają:

• ostateczne usunięcie wszelkich ograniczeń dotyczących transgranicznej odsprzedaży gazu i ułatwiają takie transgraniczne przepływy na rynkach gazu w Europie Środkowo-Wschodniej;
• uwzględnianie poziomów referencyjnych wyznaczonych przez konkurencyjne ceny przy ustalaniu cen gazu w Europie Środkowo-Wschodniej; oraz
• nieegzekwowanie przez Gazprom korzyści związanych z infrastrukturą gazową, które uzyskał od klientów, wykorzystując swoją pozycję na rynku dostaw gazu.

Komisja zwraca się do wszystkich zainteresowanych stron o przedstawienie opinii na temat tych zobowiązań w ciągu siedmiu tygodni od ich publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Po przeanalizowaniu wszystkich otrzymanych uwag Komisja rozstrzygnie, czy zobowiązania Gazpromu stanowią zadowalającą odpowiedź na problemy w zakresie konkurencji wskazane przez Komisję.

W takim przypadku Komisja może, w drodze decyzji, uczynić zobowiązania wiążącymi dla Gazpromu (zgodnie z art. 9 unijnego rozporządzenia o ochronie konkurencji nr 1/2003). Jeżeli przedsiębiorstwo naruszy swoje zobowiązania, Komisja może nałożyć na nie grzywnę w wysokości do 10 proc. jego światowego obrotu, bez potrzeby dowodzenia naruszenia unijnych reguł konkurencji.

W szerszym kontekście, skuteczna konkurencja na rynkach gazu w Europie Środkowo-Wschodniej zależy nie tylko od egzekwowania unijnych reguł konkurencji, ale również od inwestycji w dywersyfikację dostaw gazu, a także od właściwie ukierunkowanych europejskich i krajowych przepisów w dziedzinie energii oraz ich prawidłowego wdrażania. Z tego właśnie względu stworzenie europejskiej unii energetycznej stanowi dla Komisji jeden z najważniejszych priorytetów.

Szczegółowe informacje na temat zobowiązań Gazpromu

W swoim pisemnym zgłoszeniu zastrzeżeń Komisja wskazała trzy główne problemy w zakresie konkurencji. Zobowiązania Gazpromu stanowią odpowiedź na te zastrzeżenia. Zobowiązał się on do przestrzegania zobowiązań przez osiem lat.

1) Umożliwienie swobodnego przepływu gazu w Europie Środkowo-Wschodniej

Komisja jest zaniepokojona faktem, że Gazprom nakładał ograniczenia terytorialne w umowach o dostawy zawieranych z hurtownikami i niektórymi odbiorcami przemysłowymi w ośmiu państwach członkowskich (Bułgaria, Republika Czeska, Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Węgry i Słowacja). Ograniczenia te uniemożliwiają swobodny handel gazem w Europie Środkowo-Wschodniej.

Gazprom zobowiązał się do zniesienia wszystkich barier umownych dla swobodnego przepływu gazu na rynkach w Europie Środkowo-Wschodniej. Oprócz tego zobowiązuje się do podjęcia następujących aktywnych działań zapewniających ściślejszą integrację tych rynków:

• Zniesienie segmentacji rynku – Gazprom zniesie wszelkie bezpośrednie i pośrednie ograniczenia umowne, które uniemożliwiają jego klientom transgraniczną odsprzedaż zakupionego gazu lub czynią ją mało atrakcyjną z ekonomicznego punktu widzenia. Oznacza to, że obok zniesienia ograniczeń dotyczących odsprzedaży gazu (takich jak zakaz eksportu czy klauzule dotyczące miejsca przeznaczenia zakupionego gazu), Gazprom uchyli wszystkie klauzule umowne, które zmniejszają zachęty ekonomiczne odbiorców do odsprzedaży gazu (np. postanowienia przyznające Gazpromowi udział w zysku z odsprzedaży). Gazprom nie będzie również stosować w przyszłości takich klauzul.
• Ułatwienie połączeń międzysystemowych z rynkiem w Bułgarii – postanowienia umów zawieranych przez Gazprom dotyczące monitorowania i pomiarów przepływów gazu w Bułgarii odizolowały bułgarski rynek gazu od rynków w sąsiednich państwach UE. Gazprom zobowiązał się do zmiany odpowiednich umów. Bułgarski operator infrastruktury przesyłowej gazu uzyska w ten sposób kontrolę nad transgranicznymi przepływami gazu. Ułatwi to również Bułgarii zawarcie umów w sprawie gazociągów międzysystemowych, które połączą ją z sąsiadami z UE, w szczególności z Grecją.
• Umożliwienie większych przepływów gazu do państw bałtyckich i Bułgarii – klienci planujący odsprzedaż gazu za granicę potrzebują dostępu do infrastruktury gazowej, aby móc przesłać sprzedawany gaz. Bułgaria i państwa bałtyckie nie mają obecnie dostępu do takich połączeń międzysystemowych z sąsiedzkimi państwami członkowskimi UE. Gazprom zobowiązał się umożliwić klientom na Węgrzech, w Polsce i na Słowacji zlecanie dostaw całości lub części zakontraktowanego gazu w punkcie wejścia do systemów gazowych państw bałtyckich i Bułgarii. Dzięki temu rozwiązaniu klienci ci mogliby poszukiwać nowych możliwości biznesowych w państwach bałtyckich i w Bułgarii jeszcze zanim dostępna będzie infrastruktura łącząca systemy gazowe tych państw z resztą regionu. Gazprom miałby prawo do pobierania stałej, przejrzystej opłaty odpowiadającej jego standardowej stawce rynkowej za tego typu usługi.

2) Zapewnienie konkurencyjnych cen gazu w Europie Środkowo-Wschodniej

Komisja jest zaniepokojona faktem, że Gazprom dokonał podziału rynku poprzez wprowadzenie ograniczeń terytorialnych, co umożliwia mu narzucanie wygórowanych cen w pięciu państwach członkowskich (w Bułgarii, Estonii, na Łotwie, Litwie i w Polsce).

Gazprom zobowiązał się wprowadzić szereg znaczących zmian w klauzulach umownych dotyczących rewizji cen, aby zapewnić konkurencyjne ceny gazu na tych rynkach gazu:

• Ceny gazu powiązane z konkurencyjnymi poziomami referencyjnymi: Gazprom włączy do klauzul rewizji cen zamieszczanych w umowach z odbiorcami w tych pięciu państwach członkowskich konkurencyjne poziomy referencyjne, w tym ceny obowiązujące w zachodnioeuropejskich hubach gazowych. Klauzule rewizji cen uprawniają odbiorców do żądania zmiany cen gazu. Dzięki tym zobowiązaniom klientom będzie przysługiwać wyraźne prawo umowne do wystąpienia o rewizję, gdy płacone przez nich ceny będą odbiegać od konkurencyjnych poziomów referencyjnych. Rozwiązanie to zapewniłoby w przyszłości konkurencyjne ceny gazu w tych regionach.
• Częstsze i efektywniejsze rewizje cen: Gazprom zwiększy częstotliwość i szybkość rewizji cen. Jeśli chodzi o umowy niezawierające obecnie klauzul dotyczących rewizji cen, np. umowy z odbiorcami w państwach bałtyckich, Gazprom wprowadzi do nich postanowienia umowne uwzględniające te ustalenia.

3) Rezygnacja z uprawnień uzyskanych dzięki dominującej pozycji rynkowej

Trzecie zastrzeżenie Komisji dotyczyło faktu wykorzystywania przez Gazprom dominującej pozycji na rynku dostaw gazu, aby uzyskać korzyści związane z dostępem do infrastruktury gazowej lub kontrolą nad tą infrastrukturą. W pisemnym zgłoszeniu zastrzeżeń poruszono kwestie dotyczące projektu Gazociągu Południowego w Bułgarii i Gazociągu Jamalskiego w Polsce.

• Odstąpienie przez Gazprom od roszczeń – w odniesieniu do Gazociągu Południowego Gazprom zobowiązuje się, że nie będzie dochodzić od swoich bułgarskich partnerów odszkodowania w związku z zaprzestaniem realizacji tego projektu. Zobowiązanie to pozostaje bez uszczerbku dla kwestii, czy takie roszczenia byłyby ważne.

Jeśli chodzi o gazociąg jamalski, Komisja ustaliła w toku czynności wyjaśniających, że postępowanie antymonopolowe nie jest w stanie zmienić obecnej sytuacji ze względu na umowę międzyrządową pomiędzy Polską a Rosją.

Z myślą o przyszłych umowach międzynarodowych Komisja przedstawiła w lutym 2016 r. wniosek ustawodawczy, w którym zaproponowała, aby umowy międzyrządowe były wcześniej sprawdzane przez Komisję. Wniosek ten został przyjęty przez Parlament Europejski w dniu 2 marca 2017 r., a obecnie oczekuje na przyjęcie przez Radę (zob. również komunikat prasowy Komisji, w którym informuje ona o porozumieniu politycznym osiągniętym w grudniu 2016 r.).

Zobacz także arkusze informacyjne dotyczące poszczególnych państw, które wyjaśniają, jakie korzyści uzyska dzięki zobowiązaniom Gazpromu każde zainteresowane państwo członkowskie: Bułgaria, Republika Czeska, Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Węgry i Słowacja.

Pełny tekst zobowiązań dostępny jest również na stronie internetowej Komisji poświęconej ochronie konkurencji. Krótki opis proponowanych zobowiązań zostanie opublikowany w Dzienniku Urzędowym UE. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej DG ds. Konkurencji w ogólnodostępnym rejestrze spraw.