Artykuł prasowy12 czerwca 2024Przedstawicielstwo w PolsceCzas na przeczytanie: 7 min
Poprawa postrzegania niezależności sądów w krajach UE.
Komisja Europejska opublikowała dwunastą edycję unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości, wskazującą na poprawę postrzegania niezależności sądów w państwach członkowskich.
Raport zawiera nowe dane dotyczące dostępu do wymiaru sprawiedliwości, wynagrodzeń sędziów i prokuratorów oraz niezależności sądów.
Komisja Europejska opublikowała dziś dwunastą edycję unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości. Jest to coroczny przegląd danych porównawczych z zakresu efektywności, jakości i niezależności systemów wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich. Od zeszłego roku poprawiło się postrzeganie niezależności sądów przez opinię publiczną, również w krajach dotkniętych wyzwaniami systemowymi.
Tegoroczna tablica wyników zawiera szereg nowych danych dotyczących dostępu do wymiaru sprawiedliwości, w tym dostępu osób z niepełnosprawnościami do pracy w wymiarze sprawiedliwości; dostępu do wymiaru sprawiedliwości przez konsumentów wytaczających powództwa przedstawicielskie w sprawie ich interesów zbiorowych; wynagrodzeń pobieranych przez sędziów i prokuratorów oraz informacji o notariuszach i ich uprawnieniach w postępowaniu spadkowym. W tegorocznej edycji po raz pierwszy uwzględniono również konkretne nowe dane dotyczące niezależności wymiaru sprawiedliwości, w kwestiach takich jak powoływanie prezesów sądów, krajowe ramy składania oświadczeń majątkowych oraz odwoływanie prokuratorów generalnych.
Kluczowe ustalenia w ramach tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2024 r.:
Poprawiło się postrzeganie niezależności sądów, również w krajach dotkniętych wyzwaniami systemowymi: z badania Eurobarometru przeprowadzonego wśród ogółu społeczeństwa wynika, że od 2016 r. postrzeganie niezależności sądów przez ogół społeczeństwa poprawiło się lub nie uległo zmianie w 19 państwach członkowskich. Badanie Eurobarometru przeprowadzone wśród przedsiębiorstw pokazało, że od 2016 r. postrzeganie przez nie niezależności sądów poprawiło się lub nie uległo zmianie w 19 państwach członkowskich. Postrzeganie niezależności sądów – zarówno przez ogół społeczeństwa, jak i przez przedsiębiorstwa – poprawiło się również w państwach, które doświadczyły systemowych wyzwań związanych z niezależnością sądów.
Wgląd w proces powoływania prokuratorów i odwoływania prokuratorów generalnych: w 14 państwach członkowskich prokuratorów powołują niezależne rady prokuratorów lub sama prokuratura. Uprawnienie władzy wykonawczej (ministra sprawiedliwości, rządu lub głowy państwa) do powoływania prokuratorów podlega kontroli sądowej w prawie wszystkich 12 państwach członkowskich, w których prokuratorów powołuje się w ten sposób. W prawie wszystkich tych 12 państwach członkowskich obowiązkowe jest również uzasadnienie niepowołania kandydata na prokuratora. W 20 państwach członkowskich władza wykonawcza lub parlament może odwołać prokuratora generalnego (w 5 z tych państw – na wniosek rady sądownictwa), a w sześciu państwach członkowskich prawo to przysługuje radzie sądownictwa. 16 państw członkowskich umożliwia odwołanie się od decyzji w tej sprawie.
Cyfryzacja systemów wymiaru sprawiedliwości: zaledwie w 6 państwach członkowskich przepisy proceduralne zapewniają – w sprawach cywilnych, handlowych, administracyjnych i karnych – dopuszczalność dowodów zgłoszonych w formie cyfrowej. W 26 państwach członkowskich jest to możliwe w niektórych sprawach lub w niektórych obszarach prawa. Ponadto wyniki tegorocznej edycji pokazują, że nadal istnieje pole do poprawy, jeśli chodzi o możliwość wszczęcia postępowania lub wniesienia skargi przez internet. 9 państw członkowskich dopuszcza taką możliwość tylko w niektórych sytuacjach lub w ogóle jej nie dopuszcza.
W większości państw członkowskich wprowadzono szczególne rozwiązania wspierające uczestnictwo osób z niepełnosprawnościami jako wysoko wykwalifikowanych pracowników w systemie wymiaru sprawiedliwości: w 20 państwach członkowskich wprowadzono co najmniej częściowe rozwiązania wspierające dostęp osób z niepełnosprawnościami do pracy w wymiarze sprawiedliwości.
Różny zakres szczególnych rozwiązań w zakresie postępowań przyjaznych dziecku z udziałem dzieci będących pokrzywdzonymi, podejrzanymi lub oskarżonymi: w 26 państwach członkowskich informacji o prawach ofiar lub podejrzanych oraz postępowaniu udziela się w sposób przyjazny dziecku, a w 18 państwach członkowskich postępowania karne z udziałem dzieci traktuje się priorytetowo.
Co dalej?
Informacje zawarte w tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości pozwalają lepiej monitorować sytuację w ramach europejskiego semestru oraz corocznego cyklu sprawozdawczego w zakresie praworządności, a Komisja wykorzysta te ustalenia przy opracowywaniu sprawozdania na temat praworządności z 2024 r. W 2024 r. tablicę wyników wymiaru sprawiedliwości dodatkowo rozbudowano, aby zawierała dodatkowe dane porównawcze (takie jak nowe informacje o wynagrodzeniach sędziów i prokuratorów oraz o procedurze odwołania prokuratorów generalnych), na które zapotrzebowanie stwierdzono podczas przygotowywania sprawozdania na temat praworządności z 2023 r. Dane z tablicy wyników wykorzystuje się również do monitorowania wdrażania krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności.
Kontekst
Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości powstała w 2013 r. i służy Komisji do monitorowania reform wymiaru sprawiedliwości prowadzonych w państwach członkowskich oraz stanowi jedno z narzędzi składających się na unijny zestaw instrumentów na rzecz praworządności. Tablica wyników obejmuje trzy główne elementy skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości:
efektywność: wskaźnik długości postępowania, wskaźnik zamykanych spraw i liczba spraw w toku;
jakość: wskaźniki dotyczące dostępności (np. pomoc prawna i opłaty sądowe), szkoleń, budżetu i wynagrodzeń sędziów i prokuratorów, zasobów ludzkich i cyfryzacji;
niezależność: wskaźniki dotyczące postrzegania niezależności sądów przez ogół społeczeństwa i przez przedsiębiorstwa oraz zabezpieczeń dotyczących sędziów i funkcjonowania prokuratury krajowej.
Podobnie jak w poprzednich edycjach, w 2024 r. przedstawiono dane z dwóch badań Eurobarometru na temat tego, jak opinia publiczna i przedsiębiorstwa postrzegają niezależność sądów w poszczególnych państwach członkowskich.
Ustalenia zawarte w unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2024 r. uwzględniono w ocenie poszczególnych krajów przeprowadzonej w ramach europejskiego semestru z 2024 r., a także w ocenie wdrażania opracowanych przez państwa członkowskie planów odbudowy i zwiększania odporności oraz rocznego sprawozdania na temat praworządności. W 2024 r. w rocznej strategii zrównoważonego wzrostu gospodarczego – w której określa się strategiczne wytyczne dotyczące łagodzenia negatywnych skutków wstrząsów energetycznych, wspierania zrównoważonego wzrostu gospodarczego i zwiększania odporności UE – ponownie podkreślono związek między skutecznymi systemami wymiaru sprawiedliwości a gospodarką służącą ludziom w państwach członkowskich. Sprawnie funkcjonujące i w pełni niezależne systemy wymiaru sprawiedliwości pozytywnie wpływają na decyzje inwestycyjne i gotowość wszystkich podmiotów do rozpoczynania projektów inwestycyjnych.
W ramach programu „Sprawiedliwość” na lata 2021–2027 UE udostępnia ponad 305 mln euro na dalszy rozwój europejskiej przestrzeni sprawiedliwości. Program ten przyczyni się również do poprawy skuteczności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości oraz wzmocnienia praworządności, demokracji i ochrony praw podstawowych, między innymi dzięki zapewnieniu obywatelom i przedsiębiorstwom skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. W ramach programu finansuje się działania obejmujące szkolenia dla sędziów i innych przedstawicieli zawodów prawniczych, wzajemne uczenie się, współpracę sądową i zwiększanie świadomości.
„Najnowsza tablica wyników wymiaru sprawiedliwości pokazuje, że podejmowane przez nas wysiłki na rzecz wzmocnienia niezależności sądów w całej UE przynoszą efekty. Zwracamy uwagę na kluczowe obszary wymagające poprawy i cieszymy się z postępów. Chcemy podnieść poziom zaufania do naszych instytucji prawnych oraz zapewnić, by wymiar sprawiedliwości był niezależny i dostępny dla wszystkich. Od dwunastu lat tablica wyników jest wiarygodnym narzędziem, z którego korzystamy, aby śledzić dokonywane postępy i określać, które obszary w poszczególnych państwach członkowskich można by jeszcze usprawnić. Pomaga to lepiej chronić praworządność i wspierać prawa obywateli i przedsiębiorstw”.
Věra Jourová, wiceprzewodnicząca do spraw wartości i przejrzystości
