Komisja Europejska przyjęła pakiet na rzecz obrony demokracji w ramach przygotowań do wyborów europejskich w 2024 r. Głównym elementem pakietu jest wniosek ustawodawczy, który poprawi przejrzystość i demokratyczną rozliczalność działalności prowadzonej przez przedstawicieli grup interesu w imieniu państw trzecich, ukierunkowanej na kształtowanie polityki, procesy decyzyjne i przestrzeń demokratyczną. Pakiet zawiera również dwa zalecenia, których celem jest propagowanie wolnych i uczciwych wyborów, odporności procesów wyborczych, a także uczestnictwa obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w kształtowaniu polityki.
Celem proponowanego pakietu jest stawienie czoła zagrożeniu ingerencji zewnętrznej przez zapewnienie lepszej przejrzystości, a równocześnie zachęcanie do zaangażowania obywatelskiego i uczestnictwa obywateli w procesach demokratycznych.
Jak pokazuje niedawne badanie Eurobarometr, 81 proc. Europejczyków uważa, że ingerencja zewnętrzna w nasze systemy demokratyczne stanowi poważny problem, który należy rozwiązać. Najwyższy czas ujawnić ukryte zagraniczne wpływy.
Zapewnianie przejrzystości w reprezentowaniu obcego interesu
UE jest otwarta na świat i aktywnie współpracuje z partnerami na całym świecie. Tam, gdzie rządy państw trzecich wykorzystują działalność przedstawicieli grup interesu, by propagować swoje cele i wpływać na procesy demokratyczne w UE, istnieje potrzeba przejrzystości. Przedstawiony dzisiaj wniosek dotyczący zharmonizowania przepisów ma na celu zapewnienie wspólnego wysokiego poziomu transparentności i demokratycznej rozliczalności w całej UE w związku z kampaniami lobbingowymi i innymi podobnymi działaniami prowadzonymi przez różne podmioty w imieniu rządów państw trzecich.
W zaproponowanym wniosku przewidziano następujące wymogi przejrzystości:
-
wpisy do rejestru służącego przejrzystości: podmioty wykonujące działalność reprezentującą grupy interesu w imieniu państwa trzeciego będą musiały dokonać wpisu do rejestru służącego przejrzystości. Państwa członkowskie zostaną poproszone o stworzenie takich rejestrów lub dostosowanie już istniejących krajowych rejestrów do tego celu;
-
jawność: najważniejsze dane dotyczące działań reprezentujących grupy interesu będą dostępne publicznie, co zapewni przejrzystość i demokratyczną rozliczalność. Dane te obejmą na przykład otrzymywane wsparcie finansowe w skali roku, zaangażowane państwa trzecie oraz główne cele podejmowanych działań;
-
prowadzenie dokumentacji: podmioty prowadzące działalność reprezentującą grupy interesu w imieniu państw trzecich będą zobowiązane do prowadzenia dokumentacji zawierającej najważniejsze dane i materiały związane z ich działalnością przez okres czterech lat od jej zakończenia.
We wniosku przewidziano proporcjonalne zasady i zabezpieczenia, które mają zapobiec nadużywaniu wymogów rejestrowych. Chodzi o to, by nie można było ograniczać praw podstawowych, takich jak wolność wypowiedzi i zrzeszania się, ani w nienależyty sposób zmniejszać przestrzeni społeczeństwa obywatelskiego. Dlatego właśnie:
-
niezależne organy nadzorcze uzyskają dostęp do rejestrów w ograniczonym zakresie, wyłącznie w odpowiednio uzasadnionych przypadkach i w proporcjonalny sposób;
-
władze będą musiały dopilnować, by z obowiązku rejestrowego nie wynikały żadne negatywne konsekwencje;
-
w należycie uzasadnionych przypadkach będzie istniała możliwość odstąpienia od jawności informacji;
-
pełna harmonizacja przewidziana we wniosku uniemożliwi państwom członkowskim utrzymywanie lub wprowadzanie dodatkowych wymogów i praktyk krajowych.
Wnioskiem tym Komisja stara się przyczynić do ustanowienia norm – nie tylko na skalę unijną, ale i światową – dotyczących sposobów radzenia sobie z wpływem zagranicznym w sposób sprawny, proporcjonalny i w pełni szanujący prawa podstawowe.
Europa czerpie dumę z bycia otwartą demokracją. Ale naiwne byłoby myślenie, że demokracja nie potrzebuje ochrony – w dzisiejszym świecie jest całkiem odwrotnie. Nie możemy pozwolić ani Putinowi, ani żadnemu innemu reżimowi autorytarnemu na ukrytą ingerencję w nasze procesy demokratyczne. Na zagrożenie ingerencji zewnętrznej odpowiemy nowym prawem wprowadzającym wymogi w zakresie transparentności. Tym samym zawczasu przed przyszłorocznymi wyborami do Parlamentu Europejskiego wzmocnimy wraz z państwami członkowskimi uczciwość wyborów, zarówno w przestrzeni rzeczywistej, jak i wirtualnej. Věra Jourová, wiceprzewodnicząca do spraw wartości i przejrzystości - 12/12/2023
W demokracji naszymi najważniejszymi sojusznikami są obywatele. Piękno tego pakietu leży w jego różnorodności, która obejmuje narzędzia ustawodawcze i nieustawodawcze. Sprawia to, że nasze społeczeństwo nadal jest otwarte! W przyjętym dzisiaj pakiecie Komisja proponuje zalecenie w sprawie propagowania zaangażowania obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w procesy kształtowania polityki publicznej oraz ich aktywnego uczestnictwa w tych procesach. Dajemy obywatelom szansę na wyrażanie swojej opinii na różnych szczeblach sprawowania władzy oraz na wnoszenie wkładu w kształtowanie polityki. Dzięki zbliżeniu do siebie obywateli i instytucji demokratycznych, za sprawą innowacyjnych praktyk dyskusyjnych demokracja pośrednia zostanie wzmocniona. Są tacy, którzy próbują walczyć z demokracją u jej podstaw – my zaś o te podstawy dbamy. Dubravka Šuica, wiceprzewodnicząca do spraw demokracji i demografii - 12/12/2023
Demokracja, praworządność i prawa podstawowe to zasady stanowiące fundament UE i źródło jej osiągnięć. Zaproponowane dziś instrumenty będą chronić nasze systemy demokratyczne przed obcymi interesami, przyczyniać się do propagowania wolnych i uczciwych wyborów, walczyć z dezinformacją oraz wspierać uczestnictwo obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w demokracji. Przez poprawę przejrzystości i rozliczalności dyrektywa przyczyni się do budowania zaufania instytucjonalnego i promowania wartości demokratycznych w UE. Didier Reynders, komisarz do spraw wymiaru sprawiedliwości - 12/12/2023
Wzmacnianie procesów wyborczych w UE
Zalecenie w sprawie inkluzywnych i odpornych procesów wyborczych w Unii oraz wzmocnienia europejskiego charakteru i skutecznego przebiegu wyborów do Parlamentu Europejskiego ma na celu propagowanie wysokich standardów demokratycznych w odniesieniu do wyborów w UE, wspieranie wysokiej frekwencji wyborczej, inkluzywnego uczestnictwa i jak najłatwiejszego wykonywania prawa głosu. W zaleceniu uwzględniono również ochronę infrastruktury związanej z wyborami i jej bezpieczeństwo cyfrowe. Oprócz tego zaproponowano środki mające na celu zminimalizowanie ryzyka ingerencji ze strony państw trzecich w postaci finansowania partii politycznych, fundacji politycznych, organizacji prowadzących kampanię oraz poszczególnych kandydatów. Swobodna i uczciwa debata demokratyczna polega na przestrzeganiu prawa i zasadach fair play. W zaleceniu podkreślono, że narzędzia nadzoru nigdy nie powinny być wykorzystywane do ingerencji w debatę demokratyczną, a używanie takich narzędzi w działaniach ukierunkowanych na podmioty polityczne i dziennikarzy w celu uzyskania korzyści politycznych jest niedopuszczalne.
Niedawne badanie Eurobarometr opublikowane 6 grudnia pokazuje, że główne obawy obywateli UE w kontekście wyborów w Europie to: decyzje wyborcze podejmowane na podstawie fałszywych informacji (78 proc.), manipulacja wynikami wyborów za pomocą cyberataków (72 proc.), ukryty wpływ państw obcych na procesy wyborcze (70 proc.) oraz wywieranie presji na obywateli, by głosowali w określony sposób (65 proc.).
Wspieranie inkluzywnego udziału obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w kształtowaniu polityki
Przyjęcie zalecenia w sprawie propagowania zaangażowania obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w procesy kształtowania polityki publicznej ma na celu stworzenie i utrzymanie bezpiecznego i otwartego środowiska, które umożliwi organizacjom społeczeństwa obywatelskiego oraz obrońcom praw człowieka skuteczny udział w demokratycznym procesie kształtowania polityki. W zaleceniu tym zachęcono również państwa członkowskie do opracowania ustrukturyzowanego podejścia do procesów uczestnictwa za pomocą przewidywalnych, dostępnych, transparentnych i inkluzywnych ram prawnych. W podobnym zamiarze wzmocnienia ram uczestnictwa obywateli, a także w następstwie Konferencji w sprawie przyszłości Europy, Komisja zawarła w swoim procesie kształtowania polityki europejskie panele obywatelskie. Na początku 2024 r. Komisja uruchomi zmodernizowany portal „Wyraź swoją opinię”, który będzie pełnić rolę internetowego punktu kompleksowej usługi we wszystkich kwestiach związanych z zaangażowaniem obywateli w demokrację.
W niedawnym badaniu Eurobarometr prawie dziewięciu na dziesięciu respondentów uznało społeczeństwo obywatelskie za ważny element propagowania i ochrony demokracji i wspólnych wartości.
Co dalej?
Komisja oczekuje pełnego zaangażowania Parlamentu Europejskiego i Rady, dzięki któremu uda się poczynić znaczne postępy w pracach nad wszystkimi wnioskami ustawodawczymi w obszarze demokracji jeszcze przed wyborami do Parlamentu Europejskiego. Co więcej, Komisja ma nadzieję, że również szerszy krąg podmiotów krajowych, publicznych i prywatnych zapewni realizację europejskiego planu działania na rzecz demokracji oraz przyjętego dziś pakietu na rzecz obrony demokracji.
W okresie poprzedzającym wybory do Parlamentu Europejskiego w 2024 r. Komisja będzie wspierać dialogi przedwyborcze i współpracę z platformami cyfrowymi i innymi sygnatariuszami kodeksu postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji. Działania te będą opierać się na istniejących zobowiązaniach w sprawie przejrzystości reklamy politycznej oraz na współpracy między sygnatariuszami kodeksu. Oprócz tego podjęte zostaną próby zbadania kolejnych sposobów przeciwdziałania szkodliwemu dezinformacyjnemu potencjałowi nowych narzędzi opartych na sztucznej inteligencji.
Kontekst
W Unii Europejskiej obywatele mają prawo do wolnego wyrażania swoich poglądów, uczestnictwa w życiu demokratycznym, wyboru swoich przedstawicieli politycznych oraz zabierania głosu w sprawie swojej przyszłości. Niecierpliwie czekamy na 2024 r., w którym będziemy świętować wybory do Parlamentu Europejskiego. Demokracja oraz związane z nią prawa i wolności to trzon naszych otwartych i transparentnych społeczeństw. Demokracja ma jednak również nieprzyjaciół. Reżimy autorytarne postrzegają ją jako zagrożenie, a niektóre podejmują próby wykorzystania podziałów społecznych, by podsycać nieufność wobec istniejących instytucji. Siły te rozsiewają dezinformację, aby osłabić demokratyczny głos obywateli i społeczeństwa obywatelskiego oraz zmienić przebieg kampanii wyborczych.
Pakiet na rzecz obrony demokracji to rozwinięcie wcześniejszych inicjatyw Komisji na rzecz ochrony europejskiej demokracji, w tym europejskiego planu działania na rzecz demokracji, którego wdrażanie jest obecnie, trzy lata po jego przyjęciu, na zaawansowanym etapie. UE promuje wolne i uczciwe wybory oraz szerokie uczestnictwo demokratyczne, wspiera wolne i niezależne media, a także walczy z dezinformacją na obszarze Unii i poza nim.
Wśród innych inicjatyw Komisji na rzecz ochrony europejskiej demokracji należy wspomnieć roczny cykl sprawozdania na temat praworządności, niedawne inicjatywy dotyczące etyki i zwalczania korupcji, a także sprawozdanie z 2022 r. ze stosowania Karty praw podstawowych, w którym skupiono się na przestrzeni społeczeństwa obywatelskiego.
Przyjęty dzisiaj pakiet na rzecz obrony demokracji zawiera dyrektywę w sprawie przejrzystości reprezentacji interesów w imieniu państw trzecich, komunikat dotyczący przeglądu działań przeprowadzonych w ramach europejskiego planu działania na rzecz demokracji, zalecenie sprawie inkluzywnych i odpornych procesów wyborczych w Unii oraz wzmocnienia europejskiego charakteru i skutecznego przebiegu wyborów do Parlamentu Europejskiego oraz zalecenie w sprawie propagowania zaangażowania obywateli i organizacji społeczeństwa obywatelskiego w procesy kształtowania polityki publicznej oraz skutecznego udziału w tych procesach. Komisja opublikowała dzisiaj również wyniki uzupełniającego ten pakiet badania Eurobarometr na temat demokracji.
Dodatkowe informacje
Informacje szczegółowe
- Data publikacji
- 14 grudnia 2023
- Autor
- Przedstawicielstwo w Polsce