Zalecenie dla Polski

1 czerwca br. przyjęta została opinia w sprawie sytuacji w Polsce. W dniu 22 lipca Sejm RP uchwalił nową ustawę o Trybunale Konstytucyjnym. Komisja dokonała ogólnej oceny sytuacji, w tym oceny w świetle nowej ustawy, i doszła do wniosku, że nawet jeżeli niektóre jej wątpliwości zostały rozwiane dzięki nowym przepisom, to nadal nie rozwiązano istotnych kwestii w zakresie zagrożenia praworządności w Polsce. W związku z tym Komisja przedstawia konkretne zalecenia skierowane do władz polskich w sprawie sposobu rozwiązania tych kwestii.

Komisja uważa, że istnieje systemowe zagrożenie dla praworządności w Polsce. Fakt, że Trybunałowi Konstytucyjnemu uniemożliwia się zapewnienie w pełni skutecznej kontroli zgodności z Konstytucją ma negatywny wpływ na jego integralność, stabilność i prawidłowe funkcjonowanie, które jest jedną z podstawowych gwarancji praworządności w Polsce. W tym miejscu należy przypomnieć, że tam, gdzie w ramach wymiaru sprawiedliwości ustanowiono trybunał konstytucyjny, jego skuteczność jest jednym z podstawowych elementów praworządności.

Pierwszy wiceprzewodniczący Komisji Frans Timmermans powiedział: - Pomimo tego, że z władzami polskimi prowadzono dialog od początku roku, zdaniem Komisji główne kwestie zagrażające praworządności w Polsce nie zostały rozwiązane. Kierujemy zatem do władz polskich konkretne zalecenia, których zastosowanie pozwoli rozwiać nasze wątpliwości i sprawi, że Trybunał Konstytucyjny będzie mógł wykonywać swoje zadania w zakresie skutecznej kontroli zgodności aktów prawnych z Konstytucją.

W szczególności Komisja zaleca dziś władzom polskim:

• przestrzeganie wyroków Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 i 9 grudnia 2015 r. oraz ich pełne wykonanie; Zgodnie z tymi wyrokami stanowiska sędziów Trybunału Konstytucyjnego ma objąć trzech sędziów wybranych zgodnie z prawem przez poprzedniego ustawodawcę w październiku 2015 r., a nie trzech sędziów wybranych przez nowego ustawodawcę bez ważnej podstawy prawnej;
• ogłoszenie i pełne wykonanie wyroków Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 marca 2016 r. i jego późniejszych wyroków oraz zagwarantowanie automatycznego ogłaszania przyszłych wyroków niezależnie od decyzji władzy wykonawczej lub ustawodawczej;
• zagwarantowanie zgodności wszelkich nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z wyrokami Trybunału Konstytucyjnego, w tym z wyrokami z dnia 3 i 9 grudnia 2015 r. i 9 marca 2016 r. oraz pełnego uwzględnienia w tych nowelizacjach opinii Komisji Weneckiej; zagwarantowanie, aby skuteczność Trybunału Konstytucyjnego jako gwaranta Konstytucji nie była podważana przez nowe wymogi – czy przez pojedyncze wymogi czy też przez łączne skutki tych wymogów;
• zagwarantowanie, aby Trybunał Konstytucyjny mógł dokonać kontroli zgodności z Konstytucją przyjętej w dniu 22 lipca 2016 r. nowej ustawy o Trybunale Konstytucyjnym przed jej wejściem w życie; opublikowanie i pełne wykonanie wyroku Trybunału w tej sprawie.

Kolejne działania

Komisja zaleca, aby władze polskie podjęły odpowiednie działania w celu zaradzenia systemowemu zagrożeniu praworządności w trybie pilnym i zwraca się do rządu polskiego o poinformowanie Komisji w terminie trzech miesięcy o działaniach podjętych w tym celu.

Komisja jest gotowa podjąć z rządem Rzeczypospolitej Polskiej konstruktywny dialog. W przypadku braku zadowalających działań następczych w wyznaczonym terminie może zostać uruchomiona procedura określona w art. 7.

Przebieg procedury

Praworządność jest jedną ze wspólnych wartości, na których opiera się Unia Europejska. Jest ona zapisana w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Komisja Europejska wraz z Parlamentem Europejskim i Radą odpowiada, zgodnie z Traktatami, za gwarantowanie przestrzegania praworządności jako podstawowej wartości Unii i zapewnienie poszanowania prawa, wartości i zasad UE.

Ostatnie wydarzenia w Polsce, a w szczególności wydarzenia wokół Trybunału Konstytucyjnego, skłoniły Komisję Europejską do podjęcia dialogu z rządem polskim w celu zapewnienia pełnego przestrzegania zasady praworządności. Komisja uważa za niezbędne umożliwienie polskiemu Trybunałowi Konstytucyjnemu pełnego wykonywania zadań powierzonych mu w Konstytucji, a w szczególności zapewnienie mu warunków do dokonywania skutecznej kontroli zgodności aktów prawnych z Konstytucją.

Procedura dotycząca ram na rzecz praworządności - wprowadzona w dniu 11 marca 2014 r. - obejmuje trzy etapy (zob. również rys. w załączniku 1). Cały proces opiera się na stałym dialogu Komisji z danym państwem członkowskim. O jego wynikach Komisja na bieżąco i dokładnie informuje Parlament Europejski i Radę.

• Ocena Komisji: Na tym etapie Komisja gromadzi i analizuje wszelkie istotne informacje oraz ocenia, czy istnieją wyraźne przesłanki wskazujące na systemowe zagrożenie praworządności. Jeżeli na podstawie zebranych informacji Komisja uzna, że istnieje systemowe zagrożenie praworządności, rozpoczyna dialog z danym państwem członkowskim, wysyłając do niego odpowiednio uzasadnioną „opinię na temat praworządności”. Opinia ta jest ostrzeżeniem dla danego państwa członkowskiego oraz daje mu możliwość udzielenia odpowiedzi.
• Zalecenie Komisji: Na drugim etapie, o ile sprawa nadal nie została rozwiązana w sposób zadowalający, Komisja może skierować do danego państwa członkowskiego „zalecenie w sprawie praworządności”. W takim przypadku Komisja zaleca, aby państwo członkowskie rozwiązało stwierdzone problemy w wyznaczonym terminie i poinformowało Komisję o działaniach podjętych w tym celu. Zalecenie Komisji jest podawane do publicznej wiadomości.
• Działania podejmowane w następstwie zalecenia Komisji: Na trzecim etapie Komisja monitoruje działania podjęte przez dane państwo członkowskie w odpowiedzi na jej zalecenia. W przypadku braku zadowalających działań następczych w wyznaczonym terminie może zostać uruchomiona procedura określona w art. 7. Procedura ta może zostać zastosowana na uzasadniony wniosek jednej trzeciej państw członkowskich, Parlamentu Europejskiego lub Komisji.

Więcej informacji:

• Zalecenie Komisji dotyczące praworządności w Polsce
• MEMO/16/2644