Pomoc prawna dla podejrzanych

Podejrzani lub oskarżeni powinni korzystać z pomocy prawnej już na początkowych etapach postępowania karnego. Pomoc ta będzie przyznawana na podstawie jasnych kryteriów określonych w dyrektywie.

Frans Timmermans, pierwszy wiceprzewodniczący do spraw praworządności i Karty praw podstawowych, stwierdził: - Każdy, przeciwko komu toczy się postępowanie karne ma prawo do ochrony prawnej i skorzystania z usług adwokata, na które będzie go stać. Na tym polega praworządność. Przyjęliśmy przepisy, które sprawią, że tak właśnie będzie w całej Unii.

Věra Jourová, komisarz do spraw sprawiedliwości, konsumentów i równouprawnienia płci, powiedziała: - Pomoc prawna ma kluczowe znaczenie dla zagwarantowania dostępu do sprawiedliwego systemu wymiaru sprawiedliwości dostępnego dla wszystkich, także najbiedniejszych. W ostatnich latach udało nam się wzmocnić prawa procesowe. Zagwarantujemy sprawiedliwy proces dla każdego podejrzanego lub oskarżonego w Europie. Prawo dostępu do adwokata jest jednak pozbawione sensu, jeżeli obywatela nie stać na taką usługę. Dzisiejsza decyzja ma zatem kluczowe znaczenie dla europejskiego obszaru wymiaru sprawiedliwości i praw podstawowych.

Nowa dyrektywa przewiduje następujące gwarancje:

• Niezwłoczne przyznawanie pomocy prawnej

Pomoc prawna będzie przyznawana najpóźniej przed rozpoczęciem przesłuchania, zwłaszcza prowadzonego przez policję, lub przed podjęciem niektórych czynności dochodzeniowych lub dowodowych, jak określono w dyrektywie.

• Jasne kryteria przyznawania pomocy prawnej

Państwa członkowskie stosują różne metody oceny, czy danej osobie należy przyznać pomoc prawną: ocena sytuacji majątkowej (związana z zasobami, jakimi dysponuje dana osoba, w tym jej dochodami i majątkiem), ocena zasadności (związana z koniecznością zapewnienia skutecznego dostępu do

wymiaru sprawiedliwości w zależności od okoliczności sprawy) lub oba te rodzaje oceny. Nowe przepisy ustanawiają jasne kryteria na potrzeby dokonywania oceny.

• Jeżeli państwo członkowskie stosuje ocenę sytuacji majątkowej, należy uwzględnić wszystkie właściwe i obiektywne czynniki, takie jak dochody, posiadany majątek i sytuacja rodzinna osoby zainteresowanej, koszty pomocy prawnej i poziom życia w danym państwie członkowskim. Pomoże to stwierdzić, czy podejrzany lub oskarżony dysponuje wystarczającymi środkami na pokrycie kosztów pomocy prawnej.
• Jeżeli państwo członkowskie stosuje ocenę zasadności, wówczas, aby ustalić, czy dobro wymiaru sprawiedliwości wymaga przyznania pomocy prawnej, należy wziąć pod uwagę wagę przestępstwa, złożoność sprawy i surowość ewentualnej sankcji.

• Pomoc prawna w ramach postępowania dotyczącego europejskiego nakazu aresztowania

Prawo do pomocy prawnej będzie przysługiwało w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania. Będzie ono miało zastosowanie zarówno w państwie członkowskim, które wykonuje taki nakaz aresztowania, jak również – w razie prowadzenia postępowania karnego – w państwie członkowskim, w którym został on wydany.

• Udoskonalenie procesu podejmowania decyzji w sprawie pomocy prawnej

Dyrektywa gwarantuje, że decyzje dotyczące pomocy prawnej będą podejmowane rzetelnie, a wnioskodawcy otrzymają na piśmie informację o odrzuceniu ich wniosku w całości lub w części. Określa ona zasady dotyczące jakości pomocy prawnej i szkolenia pracowników zaangażowanych w proces decyzyjny, co obejmuje również prawników. W przypadku naruszenia praw przewidzianych w niniejszej dyrektywie, konieczny jest dostęp do skutecznych środków zaskarżenia.

Dalsze działania

Państwa członkowskie muszą dokonać transpozycji dyrektywy w terminie 30 miesięcy po jej opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Omówione wyżej prawa będą przysługiwały od maja 2019 r.

Przebieg procedury

Dyrektywa będzie miała zastosowanie do wszystkich państw członkowskich z wyjątkiem Danii, Irlandii i Zjednoczonego Królestwa.

Dyrektywa w sprawie pomocy prawnej jest trzecią i ostatnią przyjętą dyrektywą z pakietu wniosków w obszarze prawa do rzetelnego procesu sądowego w postępowaniu karnym przedstawionego przez Komisję w listopadzie 2013 r. Jej przyjęcie stanowi uzupełnienie unijnego planu działania mającego na celu wzmocnienie praw procesowych podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym, ustanowionego w 2009 r.

W ostatnich latach poczyniono znaczne postępy na rzecz wzmocnienia praw procesowych podejrzanych i oskarżonych w Unii Europejskiej. Od czasu uzgodnienia unijnego planu działania mającego na celu wzmocnienie praw procesowych podejrzanych lub oskarżonych w postępowaniu karnym w 2009 r. przyjęto pięć dyrektyw. Dotyczą one podstawowych praw, takich jak prawo do tłumaczenia ustnego i tłumaczenia pisemnego, prawo do informacji i prawo dostępu do adwokata.

Zapewniają one również przestrzeganie zasady domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie. Ostatnio wprowadzono też gwarancje procesowe dla dzieci w postępowaniu karnym.

Dodatkowe informacje

• Q&A
• Przewodnik dla obywateli oskarżonych lub podejrzanych o popełnienie przestępstwa w UE
• Szczegółowe informacje dotyczące praw procesowych są dostępne na stronie internetowej DG ds. Sprawiedliwości.