Polityka rolna w czasach cyfrowego przełomu

29 listopada 2017 roku Komisja Europejska przedstawiła komunikat na temat przyszłości rolnictwa i produkcji żywności w Europie, w którym zaproponowane zostały kierunki zmian wspólnej polityki rolnej (WPR) Unii Europejskiej po 2020 roku[1]. Dokument pojawia się w trudnym dla UE momencie – toczących się negocjacji w sprawie wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE, nierozwiązanego kryzysu migracyjnego oraz niejasnych perspektyw reformy strefy euro. Mimo wszystko Komisja podkreśla w dokumencie potrzebę kontynuowania ambitnej WPR. Choć na politykę tę nadal przeznacza się niemal 40 procent ogólnego budżetu UE, udział wydatków rolnych w wydatkach unijnych sukcesywnie maleje. Presja na rzecz ograniczenia budżetu WPR może w najbliższym okresie dodatkowo wzrosnąć – nie tylko ze względu na przesuwanie się priorytetów politycznych UE w stronę nowych polityk takich jak polityka obronna, polityka bezpieczeństwa wewnętrznego czy polityka migracyjna, ale również ze względu na możliwe nowe ograniczenia budżetowe spowodowane luką w dochodach UE w następstwie brexitu. WPR stoi więc przed trudniejszym niż kiedykolwiek zadaniem potwierdzenia swojej wartości i przydatności w procesie integracji europejskiej.

Jaka WPR po 2020 roku? Propozycje Komisji Europejskiej

Dążenie do wzmocnienia pozytywnego wizerunku WPR jako polityki o dużym dorobku, ale równocześnie elastycznej i zdolnej do dostosowywania się do nowych uwarunkowań i wyzwań wydaje się być jedną z głównych intencji listopadowego Komunikatu Komisji. W Komunikacie podkreślony jest wkład rolnictwa, sektora spożywczego i obszarów wiejskich w rozwój dobrostanu UE. Komisja wskazuje m.in. na udział rolników w zarządzaniu niemal połową wszystkich gruntów w UE, dużą liczbę miejsc pracy w łańcuchu dostaw żywności, gwarancję bezpieczeństwa żywnościowego dla konsumentów w UE, bezpieczną i wysokiej jakości żywność oraz bardzo dużą wartość unijnego eksportu produktów rolno-spożywczych. Równocześnie jednak, pomimo dobrych wyników w wielu obszarach, w Komunikacie podkreślona jest potrzeba dalszych dostosowań oraz zwiększenia skuteczności stosowanych narzędzi WPR. Komisja odwołuje się do wyników konsultacji publicznych na temat modernizacji i uproszczenia WPR, które przeprowadzone zostały w pierwszej połowie 2017 roku[2]. Uczestnicy konsultacji wskazali, że obecnie stosowane narzędzia WPR są zbyt skomplikowane i tylko w pewnym stopniu stanowią skuteczną odpowiedź na istniejące wyzwania.

Zaprezentowane w Komunikacie zmiany dla instrumentów WPR nie są jednak rewolucyjne. O taki odbiór propozycji – jako zmian bardziej ewolucyjnych niż rewolucyjnych – stara się też sama Komisja. Po pierwsze, Komisja potwierdza chęć utrzymania dotychczasowych form wsparcia, w tym dwufilarowej konstrukcji polityki (I filaru skupionego na wsparciu dochodów rolniczych i zabezpieczaniu funkcjonowania rynków rolnych oraz II filaru skupionego na rozwoju obszarów wiejskich). Po drugie, w odniesieniu do kierunków wsparcia, Komisja powtarza w istocie cele sformułowane dla WPR w trakcie poprzednich reform WPR, wskazując równocześnie na potrzebę intensyfikacji działań na rzecz ochrony środowiska i klimatu oraz w zakresie wykorzystania badań naukowych i nowoczesnych technologii do budowania innowacyjnego i inteligentnego sektora rolnego.

Rysunek 1. Wizja Wspólnej Polityki Rolnej po 2020 roku

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Komunikatu Komisji „Przyszłość rolnictwa i produkcji żywności”, COM(2017) 713 final.

Nowością jest propozycja większego wykorzystania zasady pomocniczości w zarządzaniu WPR. Komisja proponuje, by państwa członkowskie przejęły większą odpowiedzialność za realizację polityki na swoim terytorium. Jak podkreśla w uzasadnieniu, dotychczasowy model realizacji, oparty na odgórnym podejściu do zarządzania oraz szczegółowych wymaganiach określanych dla wszystkich państw członkowskich na poziomie UE, nie jest dostatecznie efektywny. Główną przyczyną ograniczonej efektywności odgórnego podejścia jest ogromne zróżnicowanie warunków rolniczych i klimatycznych w Unii. Przyszła WPR powinna zatem odejść od jednolitych regulacji, skrojonych dla wszystkich państw według jednego szablonu. W ich miejsce Komisja proponuje wprowadzić plany strategiczne WPR, które przyjmowane byłyby przez państwa członkowskie, a następnie weryfikowane przez Komisję oraz akceptowane po stwierdzeniu ich zgodności z podstawowymi parametrami polityki (cele WPR, szeroko rozumiane rodzaje interwencji, podstawowe wymagania) oraz z celami i założeniami dotyczącymi środowiska, polityki klimatycznej i w zakresie zrównoważonego rozwoju. Plany strategiczne obejmowałyby oba filary WPR – państwa indywidualnie określałyby szczegółowe cele, dopasowane do lokalnych możliwości, potrzeb i aspiracji, systemy monitorowania oraz oceny realizacji uzgodnionych założeń. W efekcie WPR ukierunkowana byłaby na cele realistyczne do osiągnięcia, co, zdaniem Komisji, sprzyjałoby większej skuteczności polityki. Równocześnie utrzymane byłyby obecne struktury zarządzania w celu egzekwowania i monitorowania osiągania wszystkich celów WPR. Propozycji zwiększenia elastyczności i subsydiarności w ramach WPR towarzyszy propozycja uproszczenia zasad stosowanych w ramach polityki, w tym ograniczenia nadmiernych obciążeń administracyjnych i regulacyjnych.

Przyszła WPR miałaby w efekcie prowadzić do skuteczniejszego dostarczania dóbr publicznych związanych z ochroną środowiska i klimatu. Realizacji tego celu służyłby również bardziej inteligentny i odporny sektor rolny – oparty na innowacjach, nowych technologiach i cyfryzacji. Komisja podkreśla w tym kontekście korzyści wynikające z rozwoju rolnictwa precyzyjnego. Rolnictwo takie – m.in. poprzez bardziej efektywne wykorzystanie środków produkcji oraz monitorowanie pól i stad w czasie rzeczywistym – może wspierać bardziej zrównoważoną produkcję rolną, jakość i bezpieczeństwo żywności oraz dobrostan zwierząt. Kolejnym, równie istotnym i komplementarnym celem jest wzmacnianie społeczno-gospodarczej struktury obszarów wiejskich. Komisja podkreśla wagę inwestycji w infrastrukturę oraz w rozwój kapitału naturalnego i ludzkiego na obszarach wiejskich, potrzebę budowania inteligentnych wsi oraz odnowy pokoleniowej w rolnictwie. Wskazuje równocześnie na możliwości wzrostu gospodarczego i zwiększenia zatrudnienia na obszarach wiejskich dzięki pojawieniu się nowych łańcuchów wartości związanych m.in. z czystą energią, biogospodarką, gospodarką o obiegu zamkniętym (GOZ) i ekoturystyką. Komunikat podkreśla także potrzebę dalszego wspierania dochodów rolniczych za pomocą płatności bezpośrednich, lepszego ich ukierunkowania oraz zmniejszania dysproporcji w wysokości płatności między państwami członkowskimi. Proponuje ponadto zwiększenie inwestycji (m.in. w nowe technologie), wykorzystanie nowych instrumentów finansowych na rzecz rozwoju rolnictwa oraz ustanowienie solidnych ram skutecznego zarządzania ryzykiem i zapobiegania kryzysom w sektorze rolnym.

Komisja zwraca w Komunikacie uwagę również na potrzebę uwzględnienia przez WPR problemów i wyzwań o charakterze globalnym. Podkreślona jest konieczność zadbania o większą spójność WPR z celami zrównoważonego rozwoju w kontekście międzynarodowej wymiany handlowej produktami rolno-spożywczymi. Celom tym służyć ma m.in. utrzymanie rynkowej orientacji WPR oraz wsparcie dla dalszej liberalizacji handlu produktami rolno-spożywczymi. Równocześnie jednak Komisja podkreśla, że najbardziej wrażliwe sektory powinny być nadal chronione przed pełną liberalizacją czy nieograniczoną niczym konkurencją. Drugi globalny wymiar WPR, do którego odnosi się Komisja, dotyczy migracji. Temat ten w kontekście unijnej polityki rolnej pojawia się po raz pierwszy. Komisja zwraca uwagę na rolę, jaką WPR mogłaby odegrać w działaniach UE na rzecz rozwiązania podstawowych przyczyn migracji (poprzez transfer wiedzy dotyczącej możliwości rozwoju zatrudnienia i działalności przynoszącej dochód w regionach pochodzenia i tranzytu migrantów, pogłębioną współpracę w zakresie badań naukowych i innowacji w dziedzinie rolnictwa m.in. z Unią Afrykańską) oraz wspieraniu legalnych migrantów przy osiedlaniu się i integracji ze społecznościami wiejskimi (poprzez środki ulokowane w II filarze WPR). Uwzględnienie wyzwań związanych z migracją w działaniach przyszłej WPR wskazuje na chęć podkreślenia, że polityka ta nie ulega dezaktualizacji i jest w stanie odpowiadać na najbardziej palące problemy UE. Użycie tego argumentu wydaje się też zapewniać dodatkowe uzasadnienie dla utrzymania odpowiednich środków budżetowych dla WPR. Komunikat nie wskazuje jednak, jaka część środków WPR mogłaby być przeznaczona na te cele, ani w jakim zakresie wiedza zgromadzona w ramach projektów wspieranych przez WPR możliwa będzie do przeniesienia i zastosowania w odmiennych uwarunkowaniach społeczno-kulturowych i gospodarczych.

Nowy model realizacji WPR – szanse i zagrożenia

Propozycja nowego modelu realizacji WPR jest niewątpliwie jednym z najważniejszych i równocześnie jednym z najbardziej kontrowersyjnych punktów w listopadowym Komunikacie Komisji. Krytycy rozwiązania wskazują, że wprowadzenie planów strategicznych WPR oznaczać będzie funkcjonowanie 27 różnych polityk rolnych w UE, co w efekcie doprowadzi do renacjonalizacji WPR. Formułowane są również obawy o konsekwencje zwiększonej elastyczności w zakresie zarządzania systemami wsparcia rolnego na obszarze UE dla funkcjonowania jednolitego rynku UE. Komisarz ds. rolnictwa Phil Hogan podkreśla jednak w swoich wypowiedziach, że WPR po 2020 roku nadal będzie wspólną polityką, która gwarantować będzie równe warunki konkurencji na jednolitym rynku[3]. Uważna lektura Komunikatu pozwala też stwierdzić, że Komisja ma świadomość potrzeby utrzymania odpowiednich mechanizmów kontroli i monitoringu osiągania wspólnych celów i założeń. Należy zgodzić się ze stwierdzeniem, że obecny system zarządzania WPR nie przynosi oczekiwanych rezultatów. Propozycja wprowadzenia zmian w tym obszarze jest więc krokiem w dobrym kierunku. Większe wykorzystanie zasady pomocniczości wydaje się naturalnym etapem w rozwoju WPR, która musi zwiększać swoją skuteczność w coraz bardziej złożonym i zróżnicowanym pod wieloma względami środowisku. Warto też podkreślić, że elastyczne podejście w ramach WPR nie jest całkiem nowe – rozmaite rozwiązania przejściowe oraz narzędzia dopasowane do potrzeb i możliwości poszczególnych państw stosowane były w przeszłości oraz stosowane są także obecnie. Nowy model może zatem być szansą dla zwiększenia europejskiej wartości dodanej WPR, o ile zaprojektowane mechanizmy zatwierdzania i kontroli realizacji planów strategicznych rzeczywiście zabezpieczać będą Unię przed niepożądanymi bądź niezamierzonymi konsekwencjami zwiększonej elastyczności WPR.

Szczegóły propozycji nowego modelu zarządzania WPR znane będą wiosną 2018 roku, po przedstawieniu przez Komisję nowych wniosków legislacyjnych dla WPR. W tym momencie z pewnością kluczowe dla Komisji będzie rozpoznanie wszystkich możliwych ograniczeń nowego podejścia, a także ryzyk, jakie się z nim wiążą. Obok ogólnych obaw wskazanych wyżej i związanych z możliwym rozczłonkowaniem WPR na 27 odrębnych polityk rolnych, Komisja przy projektowaniu nowego systemu powinna uwzględnić trudności, jakie najczęściej pojawiają się w ramach współpracy z państwami członkowskimi, a także w trakcie koordynowania działań na poziomie europejskim. Należy też mieć świadomość możliwych negatywnych konsekwencji większego wpływu i oddziaływania czynników krajowych, w tym specjalnych grup interesu, na proces negocjowania zawartości planów strategicznych WPR. Ryzyka i zagrożenia, jakie warto wziąć pod uwagę, obejmują więc m.in.:

• ryzyko upolitycznienia planów strategicznych WPR;
• selektywną realizację celów WPR, w tym poniżej możliwości poszczególnych państw członkowskich, regionów i gospodarstw;
• rozproszenie działań wymagających ścisłej koordynacji i współpracy;
• niezamierzony wzrost obciążeń regulacyjnych i biurokratycznych.

Cykl tworzenia polityk publicznych (policy cycle) na poziomie państw członkowskich jest bardziej podatny na zmiany i zawirowania polityczne niż cykl tworzenia polityk publicznych na poziomie UE. Ten ostatni w dużej mierze określają interwały wieloletnich ram finansowych. Z kolei dynamika tworzenia polityk publicznych na szczeblu krajowym w większym stopniu podporządkowana jest logice cyklu wyborczego oraz bieżącej rywalizacji politycznej. Przyszła WPR, bazująca na strategicznych planach państw członkowskich, może więc być bardziej narażona na takie negatywne zjawiska jak pogoń za rentą czy maksymalizowanie użyteczności indywidualnej kosztem dobrobytu społecznego. Dodatkowo, biorąc pod uwagę rosnące poparcie dla autorytarnych, populistycznych i często antyeuropejskich sił politycznych w niektórych państwach, można obawiać się, czy przekazanie większej odpowiedzialności na szczebel krajowy służyć będzie osiąganiu wspólnych celów europejskich. W Komunikacie nie ma odniesienia do okresu, na jaki miałyby być przyjmowane plany strategiczne, ani wskazań odnoszących się do sytuacji ewentualnego braku porozumienia między Komisją i państwem członkowskim w sprawie zawartości planu strategicznego. Nie ma również odniesienia do możliwego scenariusza przedłużających się negocjacji planów strategicznych. W takich sytuacjach uzasadnione może być zastosowanie bazowych rozporządzeń bądź utrzymanie obowiązujących regulacji, z obecnym zestawem wymogów odnoszących się do płatności bezpośrednich czy zasad kwalifikowalności wydatków.

Kolejne zagrożenie wiąże się z ryzykiem wystąpienia zjawiska przypominającego „jazdę na gapę”. Zwiększona elastyczność może otwierać państwom członkowskim drogę do koncentrowania się na wybranych i preferowanych celach WPR. Wydaje się, że w ramach ogólnych założeń określanych na poziomie europejskim mieścić się będą mogły zarówno bardziej, jak i mniej ambitne działania deklarowane przez państwa członkowskie. Mniej ambitne plany mogą być przedstawiane jako te, które będą realistyczne do osiągnięcia, również w sytuacji, gdy bardziej ambitne działania będą w zasięgu ręki. Jeśli w zestawie zaplanowanych działań znajdą się działania innych państw, regionów i gospodarstw, gwarantujące osiągnięcie określonych na poziomie europejskim wskaźników ilościowych, np. w zakresie ochrony środowiska i klimatu, istnieje ryzyko pojawienia się „gapowiczów”, którzy w mniejszym lub niedostatecznym stopniu będą wnosić wkład w osiąganie wspólnych celów WPR.

Z problemem tym wiąże się też problem możliwego rozproszenia działań, które powinny być realizowane w ścisłej koordynacji i współpracy. W przypadku celów o charakterze i znaczeniu ogólnoeuropejskim, a szczególnie w przypadku ochrony klimatu i działań środowiskowych, istnienie granic narodowych jest niejednokrotnie dużą przeszkodą. Pozytywny efekt środowiskowy podjęcia skoordynowanych działań w jednym regionie, jednak należącym do np. trzech różnych państw, może być większy niż zagregowany efekt odrębnych planów strategicznych tych państw. Warto w tym kontekście podkreślić, że logika tworzenia, monitorowania i ewaluacji polityk publicznych w erze cyfrowego przełomu zmienia się. Dzięki nowym technologiom wgląd w warunki lokalne, monitoring ziemi rolniczej i procesów produkcji możliwy jest z jednego punktu i niemal w czasie rzeczywistym. Nowe technologie mogą więc ułatwiać koordynowanie wysiłków celem zapewnienia komplementarności działań i zwiększania wartości dodanej. Nie jest jasne, czy Komisja planuje pełnić funkcję brokera w procesie tworzenia planów strategicznych państw członkowskich. Z pewnością jednak przydatny byłby system identyfikowania działań na poziomie lokalnym, regionalnym i ponadregionalnym o szczególnym znaczeniu dla Europy, który wspierałby państwa członkowskie w procesie tworzeniu planów strategicznych WPR.

Ostatnie przywołane zagrożenie dotyczy niezamierzonego wzrostu obciążeń regulacyjnych i biurokratycznych. Dotychczasowe doświadczenia pokazują, że państwa członkowskie mają skłonność do „pozłacania” regulacji unijnych, co prowadzi do nadmiernego komplikowania przepisów na szczeblu krajowym. Nie jest więc pewne, do jakiego stopnia cel związany z uproszeniem WPR będzie możliwy do osiągnięcia po zwiększeniu elastyczności w procesie zarządzania WPR. Dodatkowo, Komunikat wskazuje na konieczność przesunięcia odpowiedzialności za zapewnienie mechanizmów monitorowania wyników i sprawozdawczości na poziom państw członkowskich, co może skutkować rozbudowaniem istniejących struktur biurokratycznych odpowiedzialnych za wdrażanie WPR. Przesunięcie procesu planowania rodzajów interwencji i działań na szczebel krajowy oznaczać może także potrzebę tworzenia nowych zespołów ds. strategii WPR. Obciążeniem będzie ponadto sam proces negocjowania planów strategicznych (zarówno na poziomie krajowym, jak i na poziomie UE). Jeśli plany strategiczne miałyby być przyjmowane częściej niż raz na kilka lat, zarządzanie WPR może przekształcić się w trudny oraz wymagający sporego wysiłku proces negocjacji.

Strategia cyfryzacji w sektorze rolnym UE – brakujący element

Właściwym oraz odpowiadającym nowym czasom i wyzwaniom działaniem jest niewątpliwie budowa bardziej inteligentnego sektora rolnego (smart farming) w UE. Komisja słusznie wskazuje w tym kontekście na szanse, jakie rolnictwu oferują rewolucja technologiczna i cyfryzacja. Mimo wszystko, wskazane w Komunikacie działania wydają się tylko w ograniczonym stopniu korespondować z ogromem wyzwań, jakie cyfryzacja i nowe technologie niosą dla sektora rolnego i szerzej funkcjonowania łańcuchów rolno-żywnościowych. W Komunikacie pominięty jest cały istotny obszar zagrożeń i ryzyk, jakie wiążą się z cyfrową transformacją w sektorze. Cyfryzacja jest potrzebna i nieunikniona. Może zwiększać konkurencyjność sektora, wspierać efektywną i bardziej zrównoważoną produkcję rolną, a tym samym wspomagać realizację ambitniejszych celów środowiskowych i klimatycznych. Jednak z drugiej strony, niekontrolowane procesy cyfryzacji, w tym nowe rozwiązania oparte na analityce wielkich zbiorów danych (Big Data) i algorytmach maszynowego uczenia się, rozwijane obecnie głównie dzięki przewadze niektórych podmiotów w zakresie dostępu do nowych technologii, danych, wiedzy i kapitału, mogą prowadzić do nowego układu sił w sektorze i łańcuchu żywnościowym, który niekoniecznie będzie wspierał realizację celów traktatowych WPR.

Europejskiemu rolnictwu potrzebna jest strategia cyfryzacji, w której obok niezbędnego wsparcia dla absorpcji nowych technologii w sektorze, znajdą się propozycje stworzenia odpowiednich ram regulacyjnych dla cyfrowego rolnictwa, w tym propozycje rozwiązania bądź minimalizowania możliwych negatywnych społecznych i etycznych konsekwencji cyfrowej transformacji. W tym obszarze WPR powinna odgrywać zdecydowanie większą rolę niż obecnie. Komunikat odnosi się wyłącznie do rolnictwa precyzyjnego, które opiera się na zaawansowanym sprzęcie posiadającym odpowiednie technologie do zbierania i przesyłania danych (m.in. ciągniki rolnicze wyposażone w odpowiednie oprogramowanie komputerowe i czujniki, mniejsze urządzenia, np. drony z wbudowanymi kamerami i sensorami). Na zakup i wykorzystanie takich maszyn stać najczęściej tylko duże gospodarstwa rolne. Prawa własności do danych wygenerowanych w ramach gospodarstw za pomocą takich maszyn oraz zakres ich wykorzystania pozostają jednak niejasne. Choć rolnicy pozostają właścicielami surowych danych pochodzących z własnych gospodarstw, zagregowane dane rolnicze (o potencjalnie dużym ekonomicznym znaczeniu) znajdują się już w posiadaniu dostawców sprzętu rolniczego. Są to najczęściej duże firmy i korporacje, które mogą wykorzystywać wiedzę płynącą z analityki danych do własnych celów biznesowych (np. decydując o poziomie cen oferowanych produktów i usług). Podstawową kwestią będzie zatem stworzenie przejrzystych reguł dla cyfrowego rolnictwa w Europie, w tym jasne zdefiniowanie praw własności do danych rolniczych oraz sposobów i warunków ich wykorzystywania.

W związku z tym, że w rolnictwie europejskim dominują małe i średnie gospodarstwa rolne, kluczowe będzie wypracowanie strategii cyfryzacji, która będzie dopasowana do potrzeb i możliwości również tego typu gospodarstw. Warto w tym kontekście podkreślić, że usprawnieniom i innowacjom w sektorze rolnym sprzyjać może zarówno analityka dużych zbiorów danych generowanych przez maszyny (machine-generated Big Data), jak i analityka wielkich danych tworzonych bezpośrednio przez człowieka, np. w mediach społecznościowych (human-generated Big Data). Cyfrowe rolnictwo może wykorzystywać też, obok danych prywatnych, również otwarte dane publiczne i dane naukowe. Wykorzystanie szans związanych z cyfrową rewolucją wymaga jednak wzmocnienia współpracy z podmiotami spoza sektora – firmami IT, jednostkami naukowo-badawczymi, centrami posiadającymi kompetencje do analizowania wielkich zbiorów danych i start-upami zainteresowanymi tworzeniem aplikacji mobilnych i innych rozwiązań informatycznych dla sektora rolno-spożywczego. Obecnie bariery wejścia na rynek wielkich danych w Europie są stosunkowo duże – przewaga największych firm i instytucji w zakresie dostępu do danych sprzyja tworzeniu struktur monopolistycznych i quasi-monopolistycznych. Problemem jest również brak wspólnych standardów dla danych wykorzystywanych w analizach.

Wobec wskazanych ograniczeń warto rozważyć możliwość podjęcia działań na rzecz tworzenia europejskiego zasobu cyfrowych danych rolniczych, obejmujących zarówno zagregowane dane prywatne, jak i dane publiczne. Konieczne wydaje się również zbadanie różnych wariantów zarządzania wielkimi danymi pochodzącymi z sektora rolno-spożywczego. Warto w tym kontekście mieć świadomość, że sterowanie procesami produkcji w oparciu o wyniki analiz wielkich danych może mieć bezpośredni wpływ nie tylko na funkcjonowanie i pozycję poszczególnych podmiotów w łańcuchu dostaw, ale także na takie fundamentalne kwestie jak ochrona środowiska czy bezpieczeństwo żywnościowe w Europie. Wiele wskazuje na to, że wiedza uzyskana dzięki analizie danych rolniczych posiada właściwości dóbr publicznych, które wymagają odpowiedniego wsparcia i ochrony.

Obecne narzędzia WPR nie są w sposób systemowy powiązane z wyzwaniami i kontekstem obecnej epoki rozwoju technologii cyfrowych. Wyzwania związane z liberalizacją handlu i zmianami klimatu, które pojawiły się w połowie lat 90. ubiegłego wieku, doprowadziły do stopniowych przemian w instrumentach WPR – płatności bezpośrednie zostały oddzielone od produkcji i powiązane z wymogami w zakresie ochrony środowiska i klimatu. Wydaje się, że skala wyzwań związanych obecnie z cyfryzacją wymaga podobnych dostosowań na poziomie głównych narzędzi WPR.

Podsumowanie

Komunikat Komisji zawiera zestaw propozycji, które mogą przyczynić się do zwiększenia europejskiej wartości dodanej WPR. Niewątpliwie, zmiany klimatyczne i presja na zasoby naturalne będą w coraz większym stopniu wpływać na rolnictwo i produkcję żywności w Europie. W związku z tym właściwym i potrzebnym kierunkiem działania jest realizacja jeszcze ambitniejszych celów środowiskowych i klimatycznych w ramach WPR. Propozycja poprawy efektywności polityki poprzez zwiększone wykorzystanie zasady pomocniczości również wydaje się właściwą inicjatywą. Może jednak rodzić niezamierzone konsekwencje, szczególnie jeśli planowany model realizacji WPR nie zostanie obudowany odpowiednimi zabezpieczeniami. Pozytywnie ocenić należy dążenia do zapewnienie większej synergii między WPR i polityką w obszarze badań i innowacji oraz deklarowane wsparcie dla rozwoju technologicznego i cyfryzacji w sektorze. Mimo wszystko, można mieć wątpliwości, czy cele i działania wskazane w Komunikacie w dostatecznym stopniu uwzględniają nowe wyzwania związane z cyfryzacją rolnictwa i łańcuchów rolno-żywnościowych.

Źródła:

• Przyszłość rolnictwa i produkcji żywności. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Bruksela, dnia 29.11.2017 r. COM(2017) 713 final, https://ec.europa.eu/agriculture/sites/agriculture/files/future-of-cap/future_of_food_and_farming_communication_pl.pdf
• Podsumowanie wyników konsultacji publicznych w sprawie modernizacji i uproszczenia wspólnej polityki rolnej, https://ec.europa.eu/agriculture/sites/agriculture/files/consultations/cap-modernising/summary-public-consul.pdf

*Dr Katarzyna Kosior – pracownik naukowy Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie, adiunkt w Zakładzie Ekonomiki Przemysłu Spożywczego. W latach 2013-2017 Dziekan Wydziału Stosowanych Nauk Społecznych w Wyższej Szkole Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie. Jej zainteresowania naukowe obejmują zagadnienia związane m.in. z rozwojem i reformami WPR, innowacjami i cyfryzacją w sektorze rolno-spożywczym, systemami zarządzania wielkimi zbiorami danych w gospodarce.

[1] Przyszłość rolnictwa i produkcji żywności. Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Bruksela, dnia 29.11.2017r. COM (2017) 713 final, https://ec.europa.eu/agriculture/sites/agriculture/files/future-of-cap/…

[2] Zob. Podsumowanie wyników konsultacji publicznych w sprawie modernizacji i uproszczenia wspólnej polityki rolnej, https://ec.europa.eu/agriculture/sites/agriculture/files/consultations/…

[3] EU Agriculture @EUAgri 18.12: "The CAP will remain a Common policy within a single market, but with more subsidiarity" @PhilHoganEU reconfirmed at the 2017 #AgriOutlook conference. https://twitter.com/EUAgri/status/942680139145580544