Nieprzejrzyste przetargi na obronność

Od początku swej kadencji Komisja Junckera dąży do stworzenia silnej Europy, która będzie w stanie bronić i chronić swoich obywateli na terenie Unii i poza jej granicami – to ambitny cel, którego nie można osiągnąć bez łączenia wydatków na obronność i poprawy warunków umożliwiających rozwój otwartego i konkurencyjnego rynku obronności w Europie.

W ramach realizacji tego celu oraz jak zapowiedziano w Europejskim planie działań w sektorze obrony, Komisja zapewnia skuteczne stosowanie przepisów dotyczących zamówień publicznych w dziedzinie obronności, aby ułatwić przedsiębiorstwom działalność transgraniczną i pomóc państwom członkowskim w uzyskaniu najlepszego stosunku jakości do ceny.

Komisja podjęła decyzję o przesłaniu do Danii, Holandii, Polski, Portugalii i Włoch wezwań do usunięcia uchybienia w związku z niestosowaniem – lub nieprawidłowym stosowaniem – unijnych przepisów dotyczących zamówień publicznych w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa.

Elżbieta Bieńkowska, komisarz do spraw rynku wewnętrznego, przemysłu, przedsiębiorczości i MŚP, stwierdziła: - Zapewnienie, by środki publiczne na obronność były wydajnie wydatkowane, leży w interesie wszystkich stron: organów publicznych, sektora obronności, a przede wszystkim obywateli. Skuteczne wdrożenie dyrektywy w sprawie zamówień publicznych w dziedzinie obronności może przyczynić się do właściwego wydawania pieniędzy podatników i do zwiększenia konkurencyjności europejskiego sektora obronnego, w tym wielu działających w nim MŚP. Wysiłki te idą w parze z intensyfikacją współpracy sektora obronności z Europejskim Funduszem Obronnym, która powinna zaowocować inwestowaniem łącznej kwoty w wysokości 5,5 mld euro rocznie po 2020 r. w badania w dziedzinie obronności i rozwój zdolności.

Wszczęte postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego dotyczą następujących kwestii:

• bezpośredniego udzielenia przez Polskę, Portugalię i Włochy szeregu zamówień w dziedzinie obronności dostawcom krajowym, z naruszeniem dyrektywy w sprawie zamówień publicznych w dziedzinie obronności. Zgodnie z tą dyrektywą instytucje zamawiające są zobowiązane – poza ściśle określonymi sytuacjami wyjątkowymi – stosować przy udzielaniu zamówień jedną z procedur udzielania zamówienia przewidzianych w art. 25 dyrektywy 2009/81/WE oraz zapowiadać wszczęcie procedury publikując ogłoszenie o zamówieniu w bazie danych Tenders Electronic Daily (TED);
• w przypadku Danii i Holandii Komisja jest zaniepokojona faktem, że oba te państwa wprowadziły nieuzasadnione wymogi offsetowe, żądając rekompensat od dostawców z innych państw w razie zakupu od nich sprzętu wojskowego. Wymogi offsetowe to środki wprowadzające ograniczenia utrudniające swobodny przepływ towarów i usług. Godzą one zarówno w przepisy Traktatu o UE, jak i w prawidłową transpozycję i stosowanie przedmiotowej dyrektywy.

Państwa członkowskie mają teraz dwa miesiące na ustosunkowanie się do argumentów przedstawionych przez Komisję.

Kontekst

Przepisy unijne dotyczące zamówień publicznych przyczyniają się do lepszego gospodarowania pieniędzmi podatników poprzez wprowadzenie wymogu, by wszystkie zamówienia publiczne o wartości powyżej określonego progu były przedmiotem publicznych przetargów przeprowadzanych z poszanowaniem zasad przejrzystości, równego traktowania i niedyskryminacji.

Dyrektywa w sprawie zamówień publicznych w dziedzinie obronności (dyrektywa 2009/81/WE) zawiera szczegółowe europejskie przepisy w zakresie zamówień publicznych na broń, amunicję i materiały wojenne (oraz związane z nimi roboty budowlane i usługi) na potrzeby obronności. Określono w niej również ramy prawne zamówień publicznych na newralgiczne dostawy, roboty budowlane i usługi do celów bezpieczeństwa. Przepisy dyrektywy są dostosowane do specyfiki zamówień w dziedzinie obronności, które zazwyczaj mają szczególnie złożony i newralgiczny charakter. Ustanowione tą dyrektywą ramy prawne zwiększają przejrzystość i otwartość w relacjach między państwami UE na rynkach obronności, przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony indywidualnych interesów każdego z tych państw w zakresie bezpieczeństwa.

Wymagania offsetowe (lub równoważne środki w zakresie zwrotu przemysłowego, rekompensat, udziału przedsiębiorstw i współpracy przemysłowej nakładane na dostawców z innych państw) mają charakter ograniczający i są niezgodne z podstawowymi zasadami określonymi w Traktacie, ponieważ prowadzą do dyskryminacji podmiotów gospodarczych, towarów i usług z innych państw członkowskich i utrudniają swobodny przepływ towarów i usług. Umowa o udzieleniu zamówienia może zawierać jedynie wymóg realizacji jej części w kraju odbiorcy w oparciu o lokalne zasoby, jeżeli taki środek jest niezbędny, jeżeli nie jest możliwe uzyskanie tego samego rezultatu przy zastosowaniu mniej restrykcyjnych środków i jeżeli środek ten nie wpływa negatywnie na konkurencję w zakresie produktów niewojskowych.

W sprawozdaniu z oceny wdrożenia dyrektywy w sprawie zamówień publicznych w dziedzinie obronności przedłożonym przez Komisję Europejską w listopadzie 2016 r. stwierdzono, że dyrektywa ta przyczyniła się do otwarcia rynku wewnętrznego obronności, ale potrzebne są znacznie większe postępy w tym zakresie. Jak zapowiedziano w listopadzie 2016 r. w Europejskim planie działań w sektorze obrony, Komisja dąży do poprawy warunków umożliwiających rozwój otwartego i konkurencyjnego rynku obronności w Europie, aby ułatwić przedsiębiorstwom działalność transgraniczną i pomóc państwom członkowskim w uzyskaniu najlepszego stosunku jakości do ceny przy udzielaniu zamówień w dziedzinie obronności. W związku z tym Komisja uważnie monitoruje skuteczne stosowanie dyrektywy w sprawie zamówień publicznych w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa (dyrektywa 2009/81/WE) oraz dyrektywy w sprawie transferów produktów związanych z obronnością w UE (dyrektywa 2009/43/WE).

Komisja opracowuje również zalecenie, aby zachęcić organy odpowiedzialne za zamówienia publiczne w państwach członkowskich do ułatwienia transgranicznego udziału MŚP i przedsiębiorstw podwykonawstwa w łańcuchach dostaw na potrzeby obronności.

Ponadto Europejski Fundusz Obronny, zapowiedziany przez przewodniczącego Jeana-Claude'a Junckera we wrześniu 2016 r. i uruchomiony w czerwcu 2017 r., pomoże rozwiązać problem niepotrzebnego powielania zdolności i wydatków na europejskich rynkach obronności poprzez wspieranie wspólnych projektów w dziedzinie badań nad obronnością, opracowywania prototypów i wspólnego nabywania zdolności obronnych.

Dodatkowe informacje

• Pełne informacje o najważniejszych decyzjach w postępowaniach o uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego ze stycznia 2018 r. zawiera MEMO/18/349.
• Informacje na temat ogólnej procedury dotyczącej uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego zawiera MEMO/12/12 (oraz infografika).
• Informacje na temat postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego UE.